8 grudnia: Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny – Rozważania o liturgii

Konstytucja o Świętej Liturgii “Sacrosanctum Concilium” II Soboru Watykańskiego mówi w artykule 103 tak:

Obchodząc ten roczny cykl misteriów Chrystusa, Kościół święty ze szczególną miłością oddaje cześć Najświętszej Matce Bożej, Maryi, która nierozerwalnym węzłem złączona jest ze zbawczym dziełem swojego Syna. W Niej Kościół podziwia i wysławia wspaniały owoc odkupienia i jakby w przeczystym obrazie z radością ogląda to, czym cały pragnie i spodziewa się być.

To szczególne wyróżnienie Maryi znajduje swoje odzwierciedlenie w obchodach maryjnych roku kościelnego. Podczas gdy obchody ku czci świętych skupiają się głównie na ich śmierci jako na uczestnictwie owych świętych w paschalnym misterium śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, o tyle obchody maryjne ukazują służbę Maryi w dziele odkupienia (zob. R. Berger, Kleines liturchisches Lexikon, Zagreb 1993, 86). Z tego względu wszystkie obchody maryjne są podporządkowane dziełu odkupienia, dokonanemu przez Chrystusa. To oznacza, że my w każdym obchodzie maryjnym celebrujemy to, czego Bóg dokonał dla nas przez swojego Syna Jezusa Chrystusa, który się dla nas narodził, żył, umarł i zmartwychwstał. W obecnym kalendarzu liturgicznym z 1969 r. Kościół zawarł trzy uroczystości, dwa święta i po cztery wspomnienia obowiązkowe i dowolne Najświętszej Maryi Panny. Nastrarszą z tych trzech uroczystości jest Uroczystość Bożej Rodzicielki Maryi, którą obchodzi się podczas Oktawy Bożego Narodzenia w dniu 1 stycznia. Kolejną Uroczystością jest znane w liturgii rzymskiej od VII w. upamiętnienie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Ostatnią zaś [najmłodszą – przyp. tłum] jest “Uroczystość Najświętszej Maryi Panny, Matki Bożej, poczętej bez grzechy pierworodnego”, którą obchodzimy co roku w dniu 8 grudnia podczas Okresu Adwentu.

Co jednak kryje się pod tym trudnym dla nas tytułem? Święto nawiązuje do wydanego w dniu 8 grudnia 1854 r. dogmatu o “Niepokalanym Poczęciu Maryi”, który został uroczystoście ogłoszony przez papieża Piusa IX. W tym dogmacie stwierdza się, iż jest wiarą Kościoła, “że Najświętsza Maryja Panna od pierwszych chwil swego życia [chodzi o poczęcie – przyp. tłum.] została zachowana bez uszczerbku od jakiejkolwiek zmazy pierworodnej winy, dzięki łasce i przychylności Boga Wszechmogącego ze względu na zasługi Chrystusa Jezusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego” (Pius IX, Bulla “Ineffabilis Deus” [8 grudnia 1854], DH 2803).

W ten sposób ujęto definicję magisterium Kościoła z 1854 r. Zatem ta Uroczystość – w obecnym kształcie – nie jest i nie może być starsze niż data wydania tego dokumentu przez papieża Piusa IX. Jednak jako święto maryjne ma ono nadal swoją tysiąc trzysta letnią historię.

Święto “Poczęcia przez św. Annę”, Matkę Maryi, które celebrowano na obszarach bizantyjskich w dniu 9 grudnia, było znane już w VII w. Natomiast w IX w. emigrancji z Europy Wschodniej przywieźli je podczas swej podróży do południowych Włoch, Francji i Anglii. W tych krajach zmieniła się treść święta, a poczęcie Maryi w łonie św. Anny zostało wysunięte na pierwszy plan. W tych krajach święto to zmieniło swoją treść i na pierwszy plan wysunięto św. Annę. W tego konsekwencji obchód ten przesunięto na dzień 8 grudnia, a więc dokładnie na dziewięc miesięcy przed narodzinami Maryii, czego obchody w dniu 8 września były znane już w V w. po Soborze w Efezie (431). Wówczas stwierdzono, że Maryję można nazywać “Theotokos, gdyż jej syn – Jezus, jest zarówno prawdziwym Bogiem, jak też prawdziwym człowiekiem”. W XIV w. omawiany obchód liturgiczny został zawarty w tzw. “Mszale Kurii Rzymskiej”, gdzie nosił nazwę: “Poczęcie Najświętszej Maryi Panny”. Papież Sykstus IV w 1476 r. zatwierdził tę uroczystość dla południowych Włoch, Francji oraz Anglii, a papież Klemens XI w roku 1708 rozszerzył ten obchód na całą liturgię rzymską, nadając mu nazwę: “Poczęcia Najświętszej Maryi Panny”.

Często, gdy dodawano do mszału jakiś obchód, nie tworzono całej Mszy z jej formułami modlitewnymi od nowa, lecz korzystano z formuł istniejących, które przezmiejscowy kościół były uznane za odpowiednie i godne. Było tak również w tym przypadku. Mszał Rzymski z XIV w. powtarzał po prostu formuły z dnia 25 marca, gdy obchodzono Święto Zwiastowania Pańskiego. W kolekcie Kościół modlił się:

Boże, Ty chciałeś, aby Twoje Słowo przyjęło ludzką naturę przez zwiastowania anioła z Najświętszej Maryii Dziewicy, którą naprawdę uznajemy za Bogarodzicę. 

Mimo że święto nosiło nazwę “Poczęcia Najświętszej Maryi Panny”, modlitwa ta podkreślała znaczenie Maryi jako Matki Boga. Ta kolekta, rozpowszechniona pod koniec pirwszego tysiąclecia, ma oparcie w nauce o Maryi jako o Matce Bożej, uznanej za taką przez Sobór Efeski (431). Po Soborze w Trydencie “Mszał Rzymski” z 1570 r. zmienił formę święta Nawiedzenia NMP na święto Poczęcia NMP, które obecnie jest obchodzne 31 maja (wtedy 2 lipca).

W Narodziny Maryi modlimy się w kolekcie:

Boże, udziel łask niebieskich swoim sługom, aby dla tych, dla których narodzenie Najświętszej Maryi Panny jest początkiem zbawienia, święto Jej Nawiedzenia przyniosło pomnożenie pokoju.

Jednak dopiero po uroczystym ogłoszeniu nauki o Niepokalanym Poczęciu w roku 1854 przez papieża Piusa IX, Kościołowi udało się sprecyzować teksty liturgiczne dla tego święta i sformułować nowe modlitwy. Teksty mszalne, których używamy w tę uroczystość do dziś, zostały zawarte w nowym wydaniu “Mszału Rzymskiego” z 1863 r.

Kolekta tej Uroczystości w języku polskim wedle współczesnego tłumaczenia brzmi następująco:

Boże, Ty przez przez Niepokalane Poczęcie Najświętszej Dziewicy przygotowałeś swojemu Synowi godne mieszkanie i na mocy zasług przewidzianej śmierci Chrystusa zachowałeś Ją od wszelkiej zmazy, daj nam za Jej przyczyną dojść do Ciebie bez grzechu.

Słowe te ukazują solidną treść oraz sens dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP: Bóg od początku przygotował mieszkanie dla swojego Słowa, które miało stać się człowiekiem, i przez to uchronił Matkę od grzechu pierworodnego od początku jej życia, aby mogła żyć zgodnie z przykazaniem miłości Boga i bliźniego, bez pokusty przeżywania swojego życia kosztem innych.

W modlitwie nad darami Kościół wyraża prośbę:

Wszechmogący Boże, przyjmij zbawienną Ofiarę, którą Ci składamy w uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, wyznajemy, że Twoja uprzedzająca łaska zachowała Ją od wszelkiej zmazy, za Jej wstawiennictwem uwolnij
nas od wszelkich grzechów.

Trzeba tu pamiętać, że Mszał z 1863 r. ukazała się jedynie dziewięć lat po uroczystym wydaniu dogmatu, który zakończył się słowami: “Doktryna ta <<została objawiona przez Boga i dlatego wyszyscy wierzący powinni w nią mocno i konsekwentnie wierzyć” (DH 2803).

Dlatego modlitwa ponownie wzmiankuje o naszej wierze, iż Bóg “w swejłasce zachował Maryję od wszelkiej zmazy”, a Kościół w niej prosi, abyśmy za jej wstawiennictwiem mogli zostać zachowani od grzechu, byśmy się stali święci i nienaganni i w ten sposób uczynili siebie godnym mieszkaniem Ducha Bożego.

Modlitwa po Komunii św. wraca jednak do tematu grzechu pierworodnego i parafrazuje część tekstu dogmatu:

Panie, nasz Boże, niech przyjęty przez nas Sakrament uleczy nas z ran zadanych przez grzech pierworodny, od którego zachowałeś Najświętszą Maryję Pannę, przez przywilej Niepokalanego Poczęcia.

Bóg od początku zachował Maryję od jakiejkolwiek plamy winy pierworodnej, dlatego prosimy, aby rany tej winy również w nas zostały zagojone. Każdy człowiek w swym życiu doświadcza takich sytuacji, które niepokoją tak go, jak i innych, i których sam nie umie rozwiązać. Prosimy Boga właśnie w takich sytuacjach o pomoc, by w trosce o życie wieczne w niebie uporządkował wśród ludzi to, czego sami nie jesteśmy w stanie uporządkować. Jako że tę modlitwę odmawia się w Mszy św. po Komunii św., można ją pojmować w kotenście współcelebrowania Eucharystii i jej przyjmowania w Komunii: Chrystus jest rzeczywiście obecny w liturgii jako Ten, który leczy w nas rany winy pierworodnej.

Jak każde święto maryjne, także “Uroczystość Najświętszej Maryi Panny poczętej bez grzechu pierworodnego” [nazwa niemiecka – przyp. tłum.] objawia wiarę w odkupienie przez śmierć i zmartwychwstanie Pana Jezusa Chrystusa. Maryja od początku przedstawia to, co nas wszystkich czeka. Wszakże w zmartwychwstaniu także my zostaniemy uwolnieni od wszelkich zasadzek diabła, które niesia rana winy pierworodnej. Jezus nie zostawia nas samych sobie w tej drodze ku wieczności, bo Eucharystia jest zadatkiem Jego żywej obecności wśród nas, ludzi.

Ks. prof. dr hab. Markus Tymister