Między 1969 a 1970 rokiem – Zmiany w ,,Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego”

Ewolucja przepisów liturgicznych to proces obecny w Kościele od najdawniejszych czasów. Widać to już w pierwszych liturgiach Kościoła, które stopniowo (pod wpływem różnych czynników) zmieniły swój kształt i charakter. Również po Soborze Trydenckim (1545-1563), kiedy to skodyfikowano liturgię, wydając Mszał Rzymski, nie pozostawiono go w takim stanie aż do XX wieku, lecz już kilkanaście lat później – w 1604 r. – dokonano pierwszych poprawek w wydanej w 1570 r. księdze liturgicznej. Czy podobna rzecz miała miejsce po Soborze Watykańskim II (1962-1965)? Oczywiście. Wszakże po wydaniu nowego Mszału Rzymskiego w 1969 r. (wraz z Wprowadzeniem do niego), już niecały rok później wydano zreformowane Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, które niejednokrotnie zmieniało obowiązujące w 1969 r. rubryki. Na czym te zmiany polegały? Na to pytanie będzie odpowiadał poniższy tekst.

PARAGRAF NR 7:

Po wprowadzeniu nowego Mszału w 1969 r. niektórzy biskupi mieli zastrzeżenia, czy tekst Wprowadzenia jest czysty doktrynalnie. Wielu bowiem zarzucało herezję lub pomniejszenie wartości Mszy św. tym, którzy ten dokument skonstruowali i wydali. Dlatego wydając poprawione Wprowadzenie, posiadające adnotację, iż dawny tekst nie posiada skazy doktrynalnej, zmodyfikowano numery, wobec których narosły wątpliwości. Stąd szczególnie punkt siódmy, zawarty w rozdziale drugim (sekcja pierwsza) zmienił znaczenie. Pierwotny zapis tego numeru zawierał to sformułowanie:

,,Uczta Pańska lub inaczej Msza, to święta synaksa albo zgromadzenie ludu Bożego, który jednoczy się pod przewodnictwem kapłana, by celebrować pamiątkę Pańską”.

Natomiast uaktualniony tekst brzmiał następująco:

,,Na Mszy, czyli Wieczerzy Pańskiej, lud Boży gromadzi się pod przewodnictwem kapłana, który zastępuje Chrystusa, aby sprawować pamiątkę Pana, czyli ofiarę eucharystyczną”.

Zatem nowy zapis kierował uwagę bardziej na aspekt ofiarniczy, nie pomijając jednak tego, że Msza św. jest też swego rodzaju ucztą, podczas gdy stary zapis niemal jednoznacznie wskazywał na ucztę.

PARAGRAF NR 48:

Słowa o tym, że w Kościele jest ciągle obecna Ofiara, która Chrystus składa za pośrednictwem kapłana, zostały poprzedzone dopowiedzeniem: ,,Chrystus w czasie ostatniej wieczerzy ustanowił ofiarę i ucztę paschalną, przez którą…”. Chciano przez to podkreślić ofiarniczy charakter Mszy św.

PARAGRAF NR 55 (D):

Wymieniając poszczególne części kanonu mszalnego, w podpunkcie ,,d” wyjaśniającym opowiadanie o ustanowieniu, do starej formuły dodano kilka nowych zwrotów (zapisanych tutaj kursywą):

,,Opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja: przez słowa i czynności Chrystusa spełnia się ofiara, którą sam Chrystus ustanowił w czasie Ostatniej Wieczerzy, gdy złożył w ofierze swoje Ciało i Krew pod postaciami chleba i wina i dał je Apostołom jako pokarm i napój i polecił im nieustannie odnawiać to misterium".

Zmiana ta miała ukazać, że słowa konsekracji wrażają to, co przekazuje opowiadanie o ustanowieniu Najświętszej Ofiary.

PARAGRAF NR 56:

Paragraf nr 56 zmienił nieco swoje znaczenie, gdyż do starego tekstu, gdzie zawarto jedynie zmiankę o tym, że wymaga się przyjmowania świętych Postaci, dodano sformułowanie: ,,przez wiernych do tego usposobionych”. Zatem uwypuklono owo pełne uczestniczenie w świętych obrzędach.

Natomiast w podpunkcie ,,b”, zmieniono słowa: ,,W modlitwie pańskiej prosi się o codzienny chleb, który jest dany chrześcijanom szczególnie w Ciele Chrystusa”, na: ,,[…], który przypomina chrześcijanom chleb eucharystyczny”.

PARAGRAF NR 59 I 60:

W tymże paragrafie (nr 60) uwypuklono fakt, iż kapłan posiada moc sakramentalną, dzięki przyjętym święceniom, a nie od wspólnoty. Dlatego też dodano kilka nowych zwrotów do tego punktu (zapisanych tutaj kursywą):

,,Kapłan, który w społeczności wiernych ma sakramentalną władzę składania ofiary w imieniu Chrystusa, z tego powodu stoi na czele zgromadzonej wspólnoty, przewodniczy jej w modlitwie, głosi jej orędzie zbawienia, łączy lud ze sobą w składaniu ofiary Bogu Ojcu przez Chrystusa w Duchu Świętym, rozdaje swoim braciom chleb życia wiecznego i razem z nimi go spożywa…”.

Konsekwencją tego była zmiana paragrafu nr 59, gdzie zamiast sformułowania: ,,Biskup deleguje kapłana”, zamieszczono: ,,Biskup kieruje przez swych pomocników, kapłanów”.

PARAGRAF NR 76, 158 I 236:

W tych numerach dodano kwestię Mszy konwentualnej jako liturgii, której członkowie mogą przyjąć Komunię św. pod obiema postaciami.

PARAGRAF NR 95:

Dodano sformułowanie, że (odczytując Ewangelię przy ambonie), kapłan po pozdrawieniu wiernych, wygłasza nagłówek Ewangelii: ,,Słowa Ewangelii według…”.

PARAGRAF NR 109:

Pod rubryką dodano wzmiankę o tym, że po konsekracji ministrant (o ile jest taka konieczność) dzwoni dzwonkiem przed konsekracją, a następnie podczas niej tak, jak to jest przyjęte w danym miejscu.

PARAGRAF NR 120:

Do tego punktu dodano dwa sformułowania (zapisane kursywą):

,,Po rozdzieleniu Komunii, kapłan powraca do ołtarza; gdyby znalazł okruszyny, zbiera je, a następnie, stojąc z boku ołtarza albo przy kredensie, oczyszcza patenę lub puszkę nad kielichem. Jeśli naczynia były puryfikowane na ołtarzu, ministrant odnosi je na kredens”.

Dodano więc w tym punkcie możliwość puryfikacji w innym miejscu niż ołtarz.

PARAGRAF NR 125:

Poszerzono tutaj zapisek o całowaniu ołtarza, dodając, że czyni się to na znak czci.

PARAGRAF NR 143:

Określono, w którym miejscu procesji ma podążać subdiakon niosący Ewangeliarz – miał podążać przed diakonem lub – jeśli go nie było – przed kapłanem.

PARAGRAF NR 152 (1), 158 I 158 (A):

Zmieniono nazewnictwo jednego z dni liturgicznych. Dotychczasowy ,,Czwartek Wieczerzy Pańskiej” nazwano: ,,Wielkim Czwartkiem Wieczerzy Pańskiej”.

PARAGRAF NR 158 (C):

Do zapisu o celebracji trzech Mszy św. w Uroczystość Narodzenia Pańskiego, dodano wzmiankę, iż można również koncelebrować trzy Msze.

PARAGRAF 234 (A):

Wykaz miejsc, w których należy uczynić pokłon głowy, poszerzono o imiona Trzech Osób Boskich, wypowiadane jednocześnie.

PARAGRAF 235:

Przepisy dotyczące okadzeń poszerzono o konsekrację, podczas której (od tej chwili) obowiązkowo należało okadzać Najświętsze Postacie w czasie Podniesienia.

PARAGRAF NR 158 (D):

Dodanie na końcu punktu sformułowania: ,,lub jego delegatem”. Chodziło więc o to, że osoba (kapłan) koncelebrująca liturgię z delegatem ordynariusza na zebraniu duchowieństwa zakonnego, może ponownie celebrować Mszę św., jeśli tego wymaga pożytek wiernych.

PARAGRAF NR 242 (4):

W zasadzie numer 242 (4) odnosił się do tego samego, co uchwalono w nr 76, 158 i 236, gdyż dodano w nim wzmiankę, że osoby składające lub odnawiające śluby zakonne (w Mszy z ich profesją) mogą przyjąć Komunię św. pod obiema postaciami.

PARAGRAF NR 242 (7):

Zamiast sformułowania: ,,Msza śpiewana”, umieszczono zwrot: ,,Msza ze śpiewem”.

PARAGRAF NR 242 (14):

Dodanie podpunktu 14, świadczącego o tym, że Komunię św. pod obiema postaciami mogą przyjąć członkowie ,,Mszy zgromadzenia” i ,,Mszy konwentualnej”.

PARAGRAF NR 283:

Do punktu odnoszącego się do materii chleba, dodano sformułowanie, iż chleb powinien mieć tradycyjną formę.

PARAGRAF NR 290:

Omawiany paragraf poszerzono o informację, iż materiał uznawany za szlachetny w danym kraju, który może posłużyć jako tworzywo składowe w produkcji naczyń liturgicznych, musi być za taki uznany przez miejscową Konferencję Biskupów.

PARAGRAF NR 298:

Przepis nr 298 odnosił się do świętych szat, używanych w liturgii. W tymże punkcie dodano wzmiankę, że jeśli alba przylega do ciała i zakrywa obszar szyi, to używanie cingulum i humerału nie jest konieczne.

PARAGRAF NR 299:

W tym numerze, traktującym o szacie wierzchniej kapłana i diakona, zaznaczono, że tę szatę (ornat lub dalmatykę) nakłada się zawsze na albę i stułę.

PARAGRAF NR 308 (A):

W kontekście koloru szat liturgicznych, ustalono, że koloru białego można używać także we wspomnieniach Pańskich oraz wspomnieniach Najświętszej Maryi Panny, Aniołów oraz Świętych (nie Męczenników).

PARAGRAF NR 315:

Do wykazu dni, w której kapłan (zależnie od formy celebrowanej Mszy) może się posiłkować kalendarzem własnym lub kalendarzem miejsca, dodano dni powszechnie Okresu Narodzenia Pańskiego.

PARAGRAF NR 316:

Ten paragraf został poszerzony o dość interesujące informacje nt. wyboru formularza mszalnego.

,,W dni, w które wypada wspomnienie dowolne:

A) W dni powszednie Adwentu od dnia 17-24 grudnia, w ciągu oktawy Narodzenia Pańskiego i w dni powszednie Wielkiego Postu, kapłan odprawia Mszę z bieżącego dnia liturgicznego, jeżeli w takim dniu w kalendarzu ogólnym przypada wspomnienie, może odmówić kolektę z tego wspomnienia, poza Środą Popielcową i Wielkim Tygodniem.

B) W dni powszednie Adwentu przed dniem 17 grudnia, w dni powszednie okresu Narodzenia Pańskiego i Wielkanocy, kapłan może wybrać albo Mszę z dnia powszedniego, albo Mszę o Świętym lub o jednym ze Świętych, których wspomnienie przypada, albo Mszę o jakimś Świętym wpisanym w tym dniu do Martyrologium.

C)W zwykłe dni powszednie kapłan może wybrać albo Mszę z dnia powszedniego, albo jedną z Mszy w różnych okolicznościach, albo Mszę wotywną”.

PARAGRAF NR 319:

Na końcu tego przepisu dodano notę, świadczącą o tym, że w liturgii dla grup specjalnych, kapłan może wybrać czytania bardziej odpowiednie dla konkretnej okoliczności, lecz z tym zastrzeżeniem, że muszą one pochodzić z zatwierdzonego lekcjonarza mszalnego.

PARAGRAF NR 322 (E):

Zamieszczono notę, że jeśli jakaś anafora posiada prefację własną, to można ją wykorzystać (wraz z jej prefacją) także w czasie, gdy do formularza mszalnego jest przypisana prefacja okresowa.

PARAGRAF NR 329 (A):

Usunięto ostatnie słowa paragrafu, które przynależały do Mszy wotywnych, a nie obrzędowych.

PARAGRAF NR 330:

Uwypuklono fakt, że Msze obrzędowe można sprawować poza Niedzielami Adwentu, Wielkiego Postu, Wielkiej Nocy, Uroczystościami, Środą Popielcową, Wielkim Tygodniem, zachowując przy tym wskazania formularza lub rytuału.

PARAGRAF NR 332:

Dopisano, że w razie konieczności (gdy wymaga tego pożytek dusz) można sprawować Mszę w jakiejś potrzebie we wszystkie dni, jeśli zgodzi się na to miejscowy biskup, za wyjątkiem Niedziel Adwentu, Wielkiego Postu, Środy Popielcowej i Wielkiego Tygodnia.

PARAGRAF NR 333:

Wskazano, że jeśli występuje dzień powszedni Adwentu, Narodzenia Pańskiego lub Wielkiej Nocy, albo – co jasne – wspomnienie obowiązkowe, które to dni wykluczają sprawowanie Mszy wotywnej, rektor lub celebrans może zdecydować o odprawieniu jakiejś Mszy wotywnej.

PARAGRAF NR 334:

Uszczegółowiono, iż w punkcie tym chodzi o dni Okresu Zwykłego.

PARAGRAF NR 336:

Zaznaczono, że Mszy za zmarłych (spośród których najważniejsza jest ta w dzień pogrzebu), nie wolno sprawować w uroczystości de præcepto.

PARAGRAF NR 337:

Dodanie zapisku:

,,Mszę za zmarłych po wiadomości o śmierci lub w trakcie pogrzebu i w pierwszą rocznicę zgonu, można sprawować w dni, w które przypada wspomnienie obowiązkowe lub dzień powszedni (poza Wielkim Tygodniem i Środą Popielcową)”.

***

Widać zatem, że przepisy liturgiczne nowego Missale Romanum już kilka miesięcy po jego ogłoszeniu, zostały nieco zmienione, uszczegółowione, poprawione i (niektóre) opuszczone. Miało to związek zarówno z krytycznymi ocenami nowej liturgii, jak również z wydaniem nowych obrzędów sakramentów i sakramentaliów, które nierzadko przed wydaniem powyższych poprawek, sprzeciwiały się dawnym przepisom Wprowadzenia do Mszału. Dlatego dwa lata później, gdy usunięto urząd subdiakona z liturgii, Stolica Apostolska dodała kolejne modyfikacje do Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego.

Dawid Makowski

Na podstawie: Sacra Congregatio pro Culto Divino: Variationes in ,,Institutionem Generalem Missalis Romani” inductæ. Roma: 1970.