Refleksja Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów nt. szczególnie uroczystych liturgii
W 2007 r. światło dzienne ujrzała refleksja Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów na temat szczególnie uroczystych celebracji, sprawowanych w Kościele. Choć siedem lat później światło dzienne ujrzał spracjalny dokument, będący “przewodnikiem” po takich liturgiach (zarówno od strony ich przygotowania, jak i celebrowania), to jednak treść refleksji Kongregacji nie traci na wartości. Niniejsza publikacja ma więc za cel przedstawienie głównych założeń relfeksji Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów na ten temat.
Synod Biskupów, odbywający się w Rzymie w 2005 r., w jednym ze swoich życzeń ujął lepsze zorganizowanie koncelebracji szczególnie uroczystych Mszy św. (propozycja 37). Ta propozycja wynikała z zaobserwowania wzmożenia celebrowania liturgii z wielkim splendorem, podczas których Mszę św. koncelebruje bardzo duża liczba kapłanów. Wydaje się, że była ona swoistą przyczyną wzmożenia przez Kościół refleksji na temat tym podobnych liturgii, gdyż oprócz kwestii masowej koncelebracji, ważne było zachowanie przy tym norm soborowych, odnoszących się do liturgii świętej.
W pierwszym rozdziale refleksji stwierdzono, że wierni uczestniczący w szczególnie uroczystych celebracjach, są zazwyczaj duchowo przygotowani do wzięcia w nich udziału poprzez przeżycie rekolekcji lub skorzystanie z sakramentu pokuty i pojednania.
W drugim rozdziale wskazano, że punktem wyjściowym całej refleksji musi się więc stać relacja zachodząca między kapłanem a ludem, przygotowanym do wzięcia udziału w dużej celebracji. Zaobserwowano, że podczas sprawowania szczególnie uroczystych liturgii, bardzo często na pierwszy plan wysnuwa się wymiar emocjonalny, a kontemplacyjny i duchowy schodzi na boczny tor. Tym samym cała celebracja skupia się na zgromadzonym tłumie, a nie na wspólnocie zgromadzonej wokół Pana, przez co nie zawsze takie liturgie wyrażają misterium celebrowane i objawiane. W tym sensie nie jest pewnym, czy w takich liturgiach możliwy jest wewnętrzny czynny udział ludu (actuosa participatio), skoro większość czynności ludu to jedynie zewnętrzne znaki (np. przyjmowanie jakichś postaw), wykonywane masowo przez wszystkich obecnych. Akcja liturgiczna winna bowiem, jak podkreśla Kongregacja, angażować przede wszystkim wnętrze człowieka, dokonujące się poprzez skupienie oraz przyjęcie takiej postawy, jakiej wymaga od człowieka przeżywane misterium. Stwierdzono więc, że takie spotkanie modlitewne, które odbywa się w przypadku wielkich celebracji, niekoniecznie powinno być Mszą św., chyba że byłoby to wyjątkowe, jednorazowe wydarzenie, lub gdyby przewodniczył mu biskup diecezjalny albo papież. Ważne byłoby tu jednak wskazywanie wiernym na potrzebę uczestnictwa duchowego w liturgii, niekoniecznie akcentującego jedynie zewnętrzne wykonywanie czynności.
Trzeci rozdział został poświęcony ukazaniu trudności technicznych, które mogą uniemożliwić czynny udział ludu w takich liturgiach. Spośród nich warto wymienić chociażby zarezerwowanie śpiewu jedynie dla chóru, ograniczenie wszelkich gestów i postaw, zmniejsze możliwości dostrzegania niektórych obrzędów oraz słyszenia poszczególnych modlitw, bardczo częsty brak obecności chwil ciszy w liturgii oraz zaniedbanie stosowania symboli liturgicznych.
W czwartym rozdziale wskazano na problemy z organizacją prezbiterium i poszczególnych elementów w nim występujących. Przede wszystkim wskazano tu, że pożądanym byłoby ukazanie jasnej teologii ołtarza, ograniczenie liczby koncelebransów takich liturgii, usytuowanie poszczególnych usługujących w hierarchicznym uporządkowaniu oraz wybieranie miejsc godnych do sprawowania tak wielkiego misterium.
Rozdział piąty wskazywał na trudności w celebracji takich liturgii. Wymieniono wśród nich: ograniczenie modlitwy powszechnej jedynie do partykularnych potrzeb wiernych, wprowadzanie niewłaściwych znaków do obrzędów przygotowania darów, brak kontrolii nad udzielaniem Komunii św., różnorodność strojów usługujących, które zaciemniają różnicę między szafarzami wyświęconymi a świeckimi. Wskazano przy tym na potrzebę korzystania z wykfalikowanych wolontariuszy oraz na konsekrowanie wszystkich komunikantów podczas jednej i tej samej celebracji. Podkreślono także konieczność stosowania procesji wejścia, wnoszenia Ewangeliarza, używania kadzidła, praktykowania procesji z darami, korzystania z odpowiednich szat liturgicznych, stosować dokładne i stosowne cyboria i naczynia liturgiczne, a także dobrze przemyśleć liczbę oraz rozmieszczenie koncelebransów, by znajdowali się blisko ołtarza.
W rozdziale szóstym wskazano na perspektywy związane ze zmianami liturgicznymi w tej materii, które zostały wyrażone w dokumencie z 2014 r.
Opr. Dawid Makowski
Na podstawie: Congregatio de Culto Divino et Disciplina Sacramentorum: Le grandi celebrazioni: una riflessione in corso. Roma: 2007 (Not, XLIII, 535-542).
