Komentarz do Konstytucji o Liturgii Świętej – Sakrament małżeństwa (art. 77-78)

Dwa artykuły niniejszej Konstytucji podejmują temat sakramentu małżeństwa: artykuł 77 o reformacji ceremonii w Rytuale Rzymskim (a w szczególności obrzędów) i artykuł 78 o sposobie celebracji.

1. Obrzędy sakramentu małżeństwa (art. 77)

Obecnie znajdujący się w Rytuale Rzymskim obrzęd zawarcia sakramentu małżeństwa powstał, aby zabezpieczyć podstawowy element tego sakramentu, tj. wzajemne wyrażenie zgody pomiędzy małżonkami. Został on do tego w całości zredukowany z pojedynczym wyjątkiem błogosławieństwa obrączek.

Artykuł 77 proponuje trzy zmiany, tak aby zawarcie małżeństwa nie było jedynie kwestią prawną, ale także znakiem, prawdziwym wyrażeniem skutków tego sakramentu.

“Znajdujący się w Rytuale Rzymskim obrzęd zawierania małżeństwa należy ponownie opracować i wzbogacić”. To znaczy, że wraz z prawnymi elementami koniecznymi do ważnego zawarcia sakramentu powinno się “wskazać łaskę sakramentu oraz podkreślić zadania i obowiązki małżonków”. Prawdą jest, że powinno to wypłynąć z kazania (rubryki sugerują, że liturgię słowa należy głosić na temat samego sakramentu i obowiązków małżeńskich); ale koniecznym jest, żeby te zasady były jasno wyrażone przez elementy i modlitwy obrzędu liturgicznego. Jest szczególnie ważne, aby “podkreślać zadania i obowiązki małżonków” nie tylko względem kobiety, ale obojga małżonków, w odniesieniu do bardzo jasnych zasad równości małżonków, wynikających z doktryny katolickiej.

Z powodzeniem dokonano już tego w wielu obrzędach krajowych i oczekuje się, że to samo stanie się z Rytuałem Rzymskim, na którym są one oparte.

“Inne chwalebne zwyczaje i ceremonie” przestrzegane w niektórych krajach należy zachować. To przypomina regułę już zatwierdzoną przez Sobór Trydencki, która jednak nie zawsze była stosowana. Nic więc dziwnego, że reguła ta jest ponownie podkreślana, ponieważ zawieranie małżeństwa jest jednym z tych obrzędów, które w szczególny sposób uwzględniają zwyczaje i tradycje indywidualnych ludów. Właściwie Rytuał Rzymski w praktyce stopniowo zastępował inne rytuały, ale nigdy nie został narzucony jako obowiązujący w Kościele łacińskim.

Oprócz tych obrzędów prawnie ustanowionych “zostawia się możność opracowania własnego obrzędu”. Jest to zadanie przypisane kompetentnej kościelnej władzy terytorialnej, która obrzędy krajowe opracować ma na podstawie Rytuału Rzymskiego. Zasada ta jest w zgodności z art. 37 i 39 niniejszej Konstytucji, które mówią o adaptacji zwyczajów różnych ludów. I biorąc pod uwagę co jest dozwolone przy obrzędach wtajemniczenia chrześcijańskiego, (art. 65) i obrzędach pogrzebowych (art. 81) – mianowicie można dopuścić te elementy, które są w użyciu danego narodu (o ile dadzą się dostosować do obrzędów chrześcijańskich), ponieważ dużo łatwiej można dokonać takiej adaptacji, zwłaszcza że obrzędy te często mają wpływ na społeczność świecką.

2. Sakrament małżeństwa (art. 78)

Sakrament małżeństwa zgodnie ze zwyczajem należy zawierać podczas sprawowania Mszy Świętej. Reguła ta przywraca tradycyjne połączenie pomiędzy liturgią eucharystyczną a liturgią sakramentalną. W starej tradycji liturgii rzymskiej, bardziej uroczyste celebracje sakramentów, które w sposób szczególny poświęcają człowieka Bogu, zawsze są połączone z liturgią eucharystyczną: sakramenty święceń, uroczyste błogosławieństwo ludzi (opatów, ksień itp.), konsekracja dziewic, przyjmowanie profesji zakonnej, mają miejsce podczas Mszy Świętej. Jest to praktyczne zastosowanie doktrynalnej zasady, twierdzącej, że wszystkie sakramenty i sakramentalia czerpią swoją skuteczność z misterium paschalnego i jego rzeczywistego przedstawienia, to jest Eucharystii; w tym samym czasie jest to potwierdzenie pastoralnej zasady, że liturgia słowa jest najlepszym sposobem, aby przygotować wiernych na przyjęcie Bożej łaski, która spływa na nich poprzez sakramenty lub sakramentalia.

Zatem określone jest, że sakrament małżeństwa należy zawierać podczas sprawowania Mszy Świętej, po odczytaniu Ewangelii i wygłoszeniu homilii, tj. pod koniec liturgii słowa, która stanowi właściwe przygotowanie, ale przed modlitwą wiernych, podczas której wygłaszane są modlitwy w intencji małżonków.

Aby ten obrzęd sakramentalny mógł być prawdziwie znakiem, modlitwę nad małżonką (odmawianą w trakcie Mszy, po Modlitwie Pańskiej) należy poprawić, “aby wyrażała te same obowiązki wzajemnej wierności obojga małżonków”.

Wyżej wspomniany artykuł 77 kładzie wielki nacisk na wzajemną wierność jako element, który ubogaca i dopełnia cały obrzęd. Tekst tej modlitwy jest jedną z najstarszych pamiątek liturgii rzymskiej – występował już w Sakramentarzu Leoniańskim, i w pewnym stopniu koresponduje z inną piękną modlitwą, która znajduje się w prefacji używanej przy konsekracji dziewic, i zadaniem ekspertów będzie odpowiednio go zaadaptować. Obecna forma tekstu zostanie prawdopodobnie niezmieniona, ale zostanie ona poszerzona o odpowiednie formuły, skierowane do mężczyzny.

Modlitwę tą można odmawiać w języku ojczystym, ponieważ wprost dotyczy wiernych i właśnie do nich jest skierowana.

Jeśli sakrament małżeństwa sprawuje się poza Mszą świętą, udzielenie go poprzedzić muszą kluczowe elementy liturgii słowa, tj. Epistoła i Ewangelia z Mszy świętej za nowożeńców, i w zależności od okazji, należy wygłosić homilię lub kazanie opartą o odczytane perykopy. Jest to stosowne wprowadzenie do sakramentu i odpowiednie przygotowanie do niego za pomocą słowa Bożego. Na koniec należy udzielić błogosławieństwa małżonkom: jeśli podczas udzielania sakramentu małżeństwa w trakcie Mszy św. na koniec udziela się uroczystego błogosławieństwa, to podobnie należy zakończyć celebracje sakramentu małżeństwa poza nią. Jest to bardzo ważny element pastoralny, szczególnie w miejscach, gdzie brakuje kapłana.

Tak oto za zniesioną uznaje się ograniczoną możliwość udzielenia błogosławieństwa końcowego, która w ostatnim wydaniu Rytuału Rzymskiego nadal wymagała Apostolskiego indultu.

o. Charles Braga CM
Dyrektor “Ephemerides liturgicae