Komentarz do Konstytucji o Liturgii Świętej – Sakrament święceń (art. 76)

Przy udzielaniu sakramentów święceń w dawniejszych czasach, ze względu na prostotę i zwięzłość i obrzędów, znaczenie sakramentu było dużo bardziej widoczne. Ewolucja obrzędów i modlitw nastąpiła w epoce karolińskiej, później w X w. pod wpływem Sakramentarza gelazjańskiego, który pochodzi z VIII w., do zmian przyczynił się również Pontyfikał rzymsko-germański¹. To ostatnie dzieło (na którym są oparte XII-wieczny Pontyfikał rzymski i Pontyfikał Kurii Rzymskiej), jak i Pontyfikał Durandusa, wprowadziły wiele nowych ceremonii i formuł, które potem znalazły się w zwykłym wydaniu Pontyfikału rzymskiego. W III w., w roku 225 papież Korneliusz w swoim liście do Fabiusza Patriarchy Antiochii wylicza wszystkie święcenia wyższe i niższe, które znamy dzisiaj². Jednak według Tradycji Apostolskiej Hipolita w liturgii III w. istniały tylko trzy Obrzędy Święceń: dla biskupów, subdiakonów i lektorów. Jest historycznie potwierdzone, że ci biskupi Rzymu, którzy w momencie wybrania na Tron Piotrowy nie posiadali pełni święceń niższych, nie przyjmowali ich wszystkich, ale jedynie ich część³. Zasada, która obecnie obowiązuje, wymaga natomiast, że przed otrzymaniem święceń prezbiteratu, kandydat musi przejść przez wszystkie dotychczasowe eklezjalne szczeble hierarchiczne. Wynika ona prawdopodobnie ze „Starożytnych Statutów Kościoła” – był to dokument tak istotny, że od VI w. jego kanony nt. udzielana święceń znalazły się w Sakramentarzu gelazjańskim (reguła nr 316), jak i w Mszale frankońskim. W kwestii sakramentu święceń Sakramentarz galezjański opiera się na Starożytnych Statutach Kościoła i na pewnych gallikańskich tekstach liturgicznych, w szczególności w kwestii święceń niższych, jak Botte⁴, Chavasse⁵ i Meunier⁶ dowodzą przeciw Morinowi. Sakramentarz gregoriański nie zawiera formuł dla święceń niższych, a Ordo Romanus 34 (VIII wiek) i Ordo Romanus 35 oprócz Obrzędów Święceń prezbiterów i diakonów, zawierają formuły dla święceń subdiakonów, akolitów i lektorów. Właściwie Ordo 34 opisuje jedynie ordynację akolitów, a nie lektorów – opisane jest tam jedynie przekazanie bursy akolicie, któremu towarzyszy bardzo krótkie błogosławieństwo – według Andrieu nie pochodzi ono z czasów starożytnych⁷. Jednocześnie Andrieu⁸ twierdzi, że z uwagi na wielką prostotę ceremonii, Ordo to musiało ulec jakiejś formie skrócenia.

Ordo 35 zawiera w sobie ordynację lektora, z pominięciem ceremonii przekazania księgi Pisma Świętego. Ceremonia ta funkcjonowała w III w., co potwierdza Tradycja Apostolska, i jest to zwyczaj rzymski⁹ (na co dowód można znaleźć także w Starożytnych Statutach Kościoła) i towarzyszy jej bardzo krótkie błogosławieństwo. Przy ustanowieniu akolitów formuła jest taka sama jak w Ordo 34 i według Andrieu¹⁰ można wyjaśnić zdawkowość tych obrzędów.

Czynność obleczenia w szaty wyświęcanych i instrumenty, które są im przekazywane wywołują na ludziach pewien efekt psychologiczny, dobrze byłoby więc zachować je przynajmniej częściowo. Jednakże pożyteczne byłoby uprościć czynności nakładania szat, np. przez powierzenie jej jednemu z szafarzy – taką praktykę można znaleźć w Ordines Romani. Na przykład: Ordo 35 przewiduje w pełni ubranego akolitę zanim wystąpi przed papieżem (nr 8); archidiakon nakłada dalmatykę diakonowi (nr 26); archidiakon zdejmuje z kapłana dalmatykę, a nakłada na niego ornat (nr 27); sam papież nakłada na prezbitera jedynie stułę (nr 31). Według Ordo 36, podczas wyświęcania diakonów, archidiakon zabiera stuły z konfesji (…) i nakłada je na kandydatów (nr 19), a papież przyobleka ich w ornaty (nr 20). Według Ordo 34, jeśli diakon zaraz po wyświęceniu ma przystąpić do święceń prezbiteratu, “archidiakon zabiera go i odprowadza od ołtarza, zdejmuje z niego dalmatykę i przyobleka go w ornat, po czym prowadzi z powrotem przed biskupa” (nr 11); wyświęcanie akolitów: “przyobleka się kleryka w ornat i stułę, po czym nadchodzi biskup” (nr 1 i 2). Według Ordo 39, podczas wyświęcania prezbiterów, “archidiakon stojąc przed ołtarzem przyobleka ich w stuły i ornaty” (nr 23).

Przyobleczenie diakona dalmatyką występuje jedynie jako marginalna notatka w niektórych manuskryptach Kurii Rzymskiej z XIII w.¹¹, sytuacja wygląda podobnie przy przyobleczeniu nowych kleryków w komże¹². Formuła przyoblekania szat mogłaby być wypowiedziana tylko raz w liczbie mnogiej, jak podano w pontyfikale Durandusa¹³.

Pożyteczne również byłoby uproszczenie przekazania instrumentów, co jasno wynika z Konstytucji Apostolskiej “Sacramentum Ordinis” autorstwa Piusa XII, z roku 1947, ponieważ pewnym jest, że przekazanie tych instrumentów nie jest istotą sakramentu święceń¹⁴, co także wynika z Ordines Romani. Więc według Ordo 34 podczas wyświęcenia subdiakona “archidiakon lub biskup przekazuje mu święty kielich” (nr 3); i według Ordo 35, “archidiakon składa na jego ręce pusty kielich i patenę” (nr 12). Przekazanie subdiakonowi księgi lekcji jest opisane jedynie szczątkową notatką w niektórych manuskryptach Kurii Rzymskiej z XIII w.¹⁵ , natomiast o przekazaniu kielicha pisał już w VI w. Jan Diakon.

Jeśli chodzi o kwestię namaszczeń, mogą one być zachowane dla święceń prezbiteratu, ale używając Krzyżma Świętego. Lepiej byłoby z nich zrezygnować konsekrując biskupa, ponieważ Ordo 34 potwierdza, że miały one miejsce jedynie, jeśli kandydat nie otrzymał namaszczenia w trakcie święceń prezbiteratu¹⁶.

Dodatkowo, pożytecznym byłoby uprościć liczbę użytych formuł, jak np. w Sakramentarzach rzymskich – Sakramentarzu gregoriańskim i Sakramentarzu z Werony, gdzie rzeczone formuły są niezwykle proste. Tak więc w Sakramentarzu z Werony przy konsekracji biskupa znaleźć można modlitwę Propitiare (nr 946, ed. Mohlberga) i modlitwę konsekracji Deus honorum (nr 947). Przy konsekracji prezbiterów wezwanie Oremus, dilectissimi (nr 952), modlitwę Exaudi nos (nr 953) i modlitwę konsekracji Deus honorum omnium (nr 954). Przy wyświęceniu diakona modlitwę (nr 948), wezwanie, Oremus, dilectissimi (nr 949), modlitwę Deus collator (nr 950) i modlitwę konsekracji (nr 951). Podobnie wygląda to w Sakramentarzu gregoriańsko-hadriańskim¹⁷.

Co do tekstów formuł, uczeni sugerują rozmaite poprawki, ze względu na lepsze interpretacje, które można znaleźć w Sakramentarzach. Tak więc przy konsekracji biskupa: Comple in sacerdote tuo ministerii tui summam, powinno zostać poprawione na: mysterii tui summam; rore sanctifica na fluore sanctifica. Przy konsekracji prezbitera: secundis praedicationibus, na: secundis praedicatoribus, przy wyświęcaniu diakona słowa: imitationem sanctam plebs acquirat, powinny zostać zastąpione przez: sancta plebs¹⁸, lub jak twierdzi Botte: imitationem sanctae plebis acquirant¹⁹.

Słowa wypowiadane przy konsekracji prezbiterów (przewidziane przez Sakramentarze): secundis praedicatoribus, dobrze wyrażają podporządkowanie i szacunek względem biskupa, podobnie wyrażenia: sequentis ordinis viros—secundae dignitatis—secundi meriti munus²⁰.

Pozwolenie na nałożenie rąk na kandydata przez wszystkich obecnych biskupów, a nie jedynie współkonsekratorów, nie jest bynajmniej żadną nowością. Świadectwo na to można znaleźć w trzeciowiecznej Tradycji Apostolskiej²¹, jak i w Starożytnych Statutach Kościoła z VI w.²² Według Batiffola²³, jest to wyrażenie zgody biskupów na konsekrację nowego kandydata, a według Botte’go wyraża to kolegialność episkopatu²⁴.

Napomnienia, które biskup czyni przed udzieleniem poszczególnych święceń sięgają aż do czasów Durandusa, który to zawarł je w swoim pontyfikale. Niniejsza Konstytucja bardzo rozsądnie zezwala tutaj na użycie języka ojczystego, ponieważ są one elementem dydaktycznym i stosownym jest, aby były one zrozumiałe dla ludu. W zależności od czasów, odpowiednie byłoby wprowadzenie pewnych zmian.

Peter Borelli
Mistrz Ceremonii Katedry w Milanie

Bibliografia: M. Andrieu, Les Ordines Romani duh aut moyen-âge, tom. III str. 541-594, komentarz w Ordo XXXIV, tom. IV (Louvain, 1956), str. 3-30; komentarz w Ordo XXXV; praesertim quoad ordines minores. In eodem tomo IV habentur komentarz w Ordo XXXV A B; XXXVI, XXXVII A B, XXXIX, XL A. B. — Id., Les ordres mineurs dans l’ancienritromain w Rev. des Sciences réligieuses, 5 (1925) 232-274; noviter in commentariss ad ordines romanos XXXIV et XXXV. — Id., La carrière ecclésiastique des Papes et les documents liturgiques, w Rev. Des Sciences rél. 21 (1947) 90-120. — P. Batiffol, La liturgie du sacre des Evêques dans son évolution historique, w Rev. d’Hist. eccls. 23 (1927) 733-763. — E. Bishop-A. Wilmart, La réforme liturgique de Charlemagne, in Ephem. Lit. 45 (1931) 186-207; vide par. III str. 194-202, na temat święceń— B.Botte, La Tradition Apostolique de S. Hippolyte. Essaide reconstitution, Münsteri. W. 1963. — Id., Le rituel d’Ordination des Statua Ecclesiae Antiqua, w Rech. De théol. Anc. Et méd.11 (1939) 223-241. — Id., L’Ordre d’aprèsles prières d’ordination. Etudes sur le Sacrament de l’Ordre (= Lex orandi, 22), Paryż, 1957, str. 13-41. — Id., Caractère collégial du presbyteratet del’Episcopat,op.cit., str. 97-124. —Secundi meritimunus, w Quest. lit. et. par. 21 (1936) 84-88 — A. Chavasse, Le sacramentaire Gélasien (Desclée. 1957) str. 5-27 — P. Jounel, Les ministres dans l’assemblée, w Maison-Dieu,cah. 60 (1959) 35-67. — Id., Les Ordinations, w Martimort, L’Eglise enprière. Introduction à la liturgie (Desclée, 1961, I. ed.) str 477-513. — G. Martimort. Lo studio dei Sacramentari, in Introduzione agli studi liturgici (Rzym, C.A.L., 1962) 67-86 — Ch. Meunier, Les Statuta Ecclesiae antiqua. Edition Etudes critiques (Paryż, 1960). — Id., Une forme abregé edurituel des Ordinations des Statuta Ecclesiae antiqua, w Rev. des Sciencesrél.32 (1958) 79-84 — Miranda Vincente, Signification théologique de la Constitution“Sarcamentum Ordinis”, w Maison-Dieu cah.47-48 (1956) 197-208 — M. Righetti, Manualesi Storia liturgica. Vol. IV (2. Ed., Milan, 1959) str. 353-452 — P. Salmon, Le rite dusacre des Evèques dans les Pontificaux du Moyen-Age,w Miscellanea Belvederi (Watykan 1954) str 27-45.

1 Bishop-Wilmartop. Cit.

2 Jounel, Les ordinations, str. 500-501.

3 Andrieu, La carrière.

4 Botte, Le rituel d’Ordination des Statua Ecclesiae Antiqua

5 Chavasse, Le sacramentaire Gélasien.

6 Meunier, Les Statuta Ecclesiae antiqua, str. 171: autor uważa, żeobrzęd gelazjański, (reguła 316), polega raczej na tradycji włoskiej, a nie gallikańskiej, a Botte podziela jego zdanie (Le rituel d’Ordination des Statua Ecclesiae Antiqua)

7 Andrieu, Les Ordines Romani, tom. III str 546-547

8 Andrieu, op.cit., str. 595-596

9 Andrieu, op.cit., tom IV, str. 9-10

10 Andrieu,op.cit. Tom. IV, str. 9

11 Andrieu, Le Pontificale de la Curie Romaine (Watykan, 1940), str. 341

12 Andrieu, op.cit., str. 327

13 Andrieu, Le Pontifical de G. Durand (Watykan, 1940), str. 337

14 Miranda-Vincente (patrz bibliografia)

15 Andrieu, Le Pontificale de la Curie Romaine, str. 336

16 Andrieu, Les Ordines Romani, tom. IV, str. 19; ipsius Auctoris: L’onction des mainsdans le sacre épiscopal, w Rev. d’Hist. Eccl. 36 (1930) 343-347.

17 Lietzmann, Das Sacramentarium Gregorianum (Münster i. W. 1921); dla biskupów, 2; 2-3; dla prezbiterów, 3; 1-2-3-; dla diakonów, 4; 1-2-3.

18 Jounel, Les Ordinations, str. 492, n.2 Martimort, Lo studio dei sacramentari str. 77

19 Botte, L’Ordre d’après les prières d’Ordination, str. 19, nr 2.

20 Botte, L’Ordre d’après les prières d’Ordination nr i str 18; e Quest, lit. et paroiss. 1936, str 84-88

21 Botte, La Tradition Apostolique, str. 4-5.

22 Menunier, Les Statuta Ecclesiae antiqua, str. 95, kan. 90 – vide str. 177-181

23Batiffol (patrz bibliografia), str. 738; Meunier, Les Statuta, str. 181.

24 Botte, Caractére collegial, str. 112; L’ordre d’apres les prieres d’Ordination, str. 31.