Czy Okres Adwentu jest czasem pokuty? – Rozważania o liturgii

W Okresie Adwentu nie śpiewa się hymnu “Gloria” podczas niedzielnej Mszy św., a w liturgii używa się fioletowych paramentów. Śpiewanie w tych liturgiach “Alleluia” wprowadziło dopiero Ordo Lectionum Missae z 1969 r. Jednak zrezygnowanie ze śpiewu hymnu anielskiego, który w XI w. stał się wyznacznikiem podniosłości celebracji, który był niekompatybilny z wymiarem pokutnym (zob. (np.) Bernhold von Konstanz (1054-1100), Micrologus de ecclesiasticis observationibus, ed. J. de Pamele (PL 151), Paris 1853, 979C) a fioletowe paramenty są czasami interpretowane jako znak pokuty, chociaż tutaj chodzi raczej o dni liturgicznie “wyższej klasy” (i to niekoniecznie w sensie charakteru pokutnego), które zachowały starsze formy.

Pius XII w swojej Encyklice Mediator Dei et hominium z 1947 r. określił Okres Adwentu jako czas pokuty:

W czasie bowiem świętego adwentu liturgia budzi w nas świadomość grzechów, których nędznie dopuściliśmy się; i upomina nas, abyśmy, okiełzawszy pożądliwość i posługując się dobrowolnym umartwieniem ciała, skupili się w pobożnym rozmyślaniu i przejęli się żywym pragnieniem powrotu do Boga, który sam jeden może nas uwolnić swą laską od zmazy występków i od żałosnych nieszczęść, które z nich wynikają (Pius XII, Encyklika “Mediator Dei” (20 listopada 1947), III, 2).

Z historycznego punktu widzienia, taki sposób rozumienia Okresu Adwentu można podporządkować nowszym czasom. Początkowo Okres Adwentu był w Rzymie i w Rawennie czasem liturgicznym bez charakteru ascetycznego. W VIII i IX w., kiedy liturgia miasta Rzymu zaczęła się rozprzestrzeniać na północ od Alp, gdzie post i wstrzemięźliwość były od stuleci pewną częścią przygotowania do Narodzenia Pańskiego (w Hiszpanii i Galii Narodzenie Pańskie/Epifania było również ważnym terminem chrztu, przed którym wykształcił rozwinął się – analogicznie do Wielkanocy – czterdziestodniowy okres przygotowania). Dlatego ówcześni ludzie rozumieli Okres Adwentu w znanych sobie kategoriach. Pod wpływem misjonarzy z Irlandii, zwłaszcza na terenach galijskich, skupienie się na motywie oczekiwania eschatologicznego sprawiło, że Okres Adwentu stał się również czasem pokuty i postu (por. R. Berger, “Advent”, w: Tenże: Pastoraliturgisches Handlexikon, Freiburg-Basel-Wien, 2005, 6). Chociaż nawet takie pojmowanie Okresu Adwentu nie miało wpływu na teksty mszalne, pojmowanie Adwentu za okres pokutny doprawadziło w XII w. do używania fioletowych paramentów liturgicznych. Ponieważ “ważniejsze” dni liturgiczne przez dłuższy czas opierają się modyfikacjom, nie wprowadzono do nich hymnu “Gloria”. Liturgia mediolańska, na którą w większości nie miała żadnego wpływu liturgia papieska, do dziś posiada w sobie sześciotygodniowy Okres Adwentu – znany także w liturgii rzymskich kościołów tytularnych – i celebruje go w kolorze zielonym.

Adwent staje się coraz bardziej czasem pokuty i przygotowań, gdy rzymska liturgia papieska, zawierająca w swoich tekstach – za wyjątkiem kilku przypadków – wyraz przygotowań do świąt Narodzenia Pańskiego, spotyka się ze zwyczajami i tradycjami ludów zamieszkujących na północ od Alp, gdzie dokonało się zmieszanie tego charakteru Adwentu z jego eschatologicznym wymiarem. Czas pokuty, który był skierowany na ostateczny powrót Pana Jezusa Chrystusa, staje się wtedy pokutą przygotowującą do świętowania Bożego Narodzenia.

W gruncie rzeczy pozostaje trzymać się tego, że Adwent rowizjał się jeszcze do XIII w. i z tego względu stanowi jedno z nowszych “wynalazków” roku liturgicznego. Numeracja oraz oznaczenie niedziel tego okresu jest zróżnicowane w poszczególnych mszałach. Do dzisiaj znane jest potwierdzone wydanie Mszału Rzymskiego przez papieża Klemensa VIII z 1604 r., w którym znajdujemy dokładnie taką samą terminologię określającą niedziele adwentu, jaką przedstawia Mszał z 1962 r. oraz trzy wydania Mszału Pawła VI.

Ks. prof. dr hab. Markus Tymistera