Przygotowanie do pielgrzymowania – O oktawie Zesłania Ducha Świętego
W liturgii rzymskiej szczególną formą wyrazu radości z powodu jakiegoś ważnego święta jest oktawa. W formie zwyczajnej takim przywilejem cieszy się Wielkanoc i Boże Narodzenie. Jednak przed reformą liturgii między 1955 a 1970 było aż 19 oktaw. Jedną z nich była druga najstarsza oktawa Kościoła Rzymskiego – Oktawa Zesłania Ducha Świętego. Skąd się ona wzięła i jak była ona celebrowana?
Suche Zielone Świątki
Początki Oktawy Zesłania Ducha Świętego są dosyć niejasne i nikną w dziejach liturgii. Pewnym jest, że w pierwszym tygodniu po Zesłaniu Ducha Świętego w czasach św. Leona Wielkiego miały miejsce Suche Dni. Pytaniem otwartym pozostaje jednak to, czy Zielone Świątki miały dodatkowe dwa dni celebry po święcie. Nie można tego wykluczyć, gdyż pozostałe dwa wielkie święta w liturgii rzymskiej: Boże Narodzenie i Wielkanoc, również miały podobną nobilitację. Do tego trzeba dodać fakt, że Wigilia Zesłania Ducha Świętego była drugim dniem, w który zwyczajowo chrzczono katechumenów. To spowodowało, że do VI wieku Oktawa Pięćdziesiątnicy przyjęła się na gruncie rytu rzymskiego, jako drugi tygodniowy obchód święta. Skutkiem pośrednim tego było przesunięcie letnich Suchych Dni na kolejny tydzień w niektórych sakramentarzach. Ostateczne zakończenie tego problemu nastąpiło za pontyfikatu Grzegorza VII, który przywrócił Suche Dni w oktawie Zesłania Ducha Świętego
Stacje Postno-Paschalne
Pewnym zaskakującym faktem jest, że kościoły stacyjne Oktawy Zesłania Ducha Świętego nie pokrywają się ze stacjami Oktawy Wielkanocnej. Są natomiast identyczne z innym tygodniem liturgicznym: pierwszym tygodniem Wielkiego Postu. Jedynie stacja w czwartek jest inna, gdyż ten dzień dosyć późno stał się dniem liturgicznym w całym rycie rzymskim. Uzasadnieniem tego ewenementu kryje się we wspomnianych już Suchych Dniach. Podobnie jak pierwszy tydzień Wielkiego Postu otwierał i przygotowywał wiernych do Wielkanocy, tak również pierwszy tydzień po Zesłaniu Ducha Świętego szykował na okres zwykły i pielgrzymowanie aż do końca roku liturgicznego.
Nie-Suche Dni
Zauważyć trzeba jednak, że chociaż Suche Dni charakteryzują się dyscypliną postną, to w liturgii nie znajdujemy zbyt wielu oznak pokuty. Rzucającą się na pierwszy rzut oka rzeczą dla zwykłego wiernego, jest zakładanie przez lewitów czerwonej dalmatyki i tunicelli w przeciwieństwie do pozostałych Suchych Dni, gdy asysta wyższa nosi podwinięte ornaty. Kolejną wyjątkową rzeczą w te Suche Dni jest brak wezwania do klękania przed kolektami. Oktawa Zielonych Świątek kontynuuje tu więc stary rzymski zakaz postaw pokutnych w okresie Paschalnym. Dodatkowo, są to jedyne Dni Kwartalne, w które śpiewana jest Gloria, Alleluja i sekwencja. Wśród innych wyjątkowości letnich Suchych Dni jest treść kolekt. W inne Suche Dni modlitwy są mocne nacechowane prośbą do Boga o oddalenie Jego gniewu z powodu naszych grzechów oraz traktowaniem postu w wymiarze przede wszystkim ekspiacji. W Oktawie Pięćdziesiątnicy jest inaczej. Kolekty kierują się przede wszystkim na wytrwanie w łasce Bożej oraz Darach Pocieszyciela i na uświęcającym charakterze postu. Ta różnica koresponduje z „otwieraniem” przez Oktawę Zielonych Świątek okresu „zwykłego”. Z tego powodu w średniowiecznych komentarzach (m.in. u św. Tomasza z Akwinu w „Summie Teologicznej”) Suche Dni w Oktawie Zesłania były nazywane „Radosnym postem” (Ieiunium Exultationis)
Siedmiorakie dary Pocieszyciela
Nawiązując do tematu propriów, należy zwrócić uwagę na wspólną myśl przewijającą się przez całą Oktawę. Jest to działanie Ducha Świętego w Kościele. W poniedziałek i wtorek podkreślone zostaje przychodzenie Ducha Świętego w sakramencie chrztu i bierzmowania. Stąd też w poniedziałek w lekcji wspomniane jest ochrzczenie domu Korneliusza (Dz 10,34,42-48), a Ewangelia wskazuje na wiarę niezbędną do wszczepienie we wspólnotę zbawionych (J 3,16-21). We wtorek w Epistole ukazane jest bierzmowanie neofitów przez Apostołów (Dz 8,14-17). Uzupełnieniem tego wątku jest Ewangelia, która wskazuje, że to Chrystus jest bramą do zielonych pastwisk dla swoich trzód (J 10,1-10) oraz antyfona komunijna: „Duch, który od Ojca pochodzi, On mnie uwielbi”. Kolejne dni zaczynają podkreślać dary Ducha Świętego wynikające już z życia w Kościele. Powód takiego doboru czytań mógł być uzasadniony faktem, że Suche Dni były tradycyjnie dniem skrutyniów kapłańskich. W środę widoczne w czytaniach są liczne cuda, czynione przez ręce Apostołów. Jednak dopiero Ewangelia wskazuje, co jest ich największym źródłem: Jest to Eucharystia (J 6,44-52). W czwartek czytania podkreślona zostaje posługa kapłańska i związane z nią nawracanie i usuwanie złych duchów, do której uzdalnia Duch Święty (Dz 8,5-9; Łk 9,1-6). W Piątek Suchych Dni użyty fragment Księgi Joela (Jl 2,23-24, 26-27) oraz opis odpuszczenia grzechów paralitykowi (Łk 5,17-26) są zapowiedzią odpuszczania grzechów w Nowym Przymierzu. Ostatniego dnia Oktawy, czytania zarówno zapowiadają Zesłanie Ducha Świętego, jak i wskazują dary, jakimi obdarzy uczniów wiernych Chrystusowi. Wśród tych darów Pocieszyciela jest też niesienie posługi chorym i cierpiącym (Łk 4,38-44).
Najświętszą Trójcę Dwaj Serafinowie
Elementem kończącym Oktawę Zesłania była uroczystość Trójcy Przenajświętszej. Choć oficjalne święto pojawiło się dopiero w wieku XIV w kalendarzu rzymskim, to świetnie się ono wkomponowało w zamknięcie celebry Pięćdziesiątnicy. Jest to na swój sposób podsumowanie działalności każdej z osób Trójcy przez okres postno-paschalny. Bóg Ojciec symbolicznie towarzyszył nam szczególnie przez Wielki Post, gdy w czytaniach w ferie pojawiało się wiele opisów ze Starego Przymierza, a w Matutinum wspominani byli Patriarchowie Izraela. Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Syna Bożego otwiera natomiast okres Wielkanocny w Kościele. Natomiast Zesłanie Ducha Świętego przypomina nam o obecności Pocieszyciela we wspólnocie wierzących i Jego opiece nad nami.
Odnowienie w Duchu Świętym
Ostatnim proroctwem śpiewanym w Wigilię Zesłania Ducha Świętego jest wizja proroka Ezechiela, ożywiający martwe kości swoją modlitwą. Choć słyszeliśmy już je w Wigilię Paschalną jako zapowiedź Zmartwychwstania i wskrzeszenia umarłych, to w Wigilię Pięćdziesiątnicy nabiera ona innego wydźwięku. W obrazie ożywianych słowem kości jest ukazane, jak Paraklet odradza każdego z nas do życia w Komunii z Bogiem, co dopełnione jest śpiewaniem kantyku Sicut Cervus. Tym samym stajemy się Oblubienicą Chrystusa, powołaną do życia wiecznego. A takim wspaniałym darem, który nam to uświadamia, jest właśnie Oktawa Zesłania Ducha Świętego. Na swój sposób są to wielkie rekolekcji odnowy w Duchu Świętym. Podczas tego tygodnia na nowo ukazana zostaje nam niewyobrażalna działalność Parakleta i to co możemy dzięki Niemu czynić na chwałę Bożą. W tej kończącej się powoli oktawie postarajmy się czerpać z tych ostatnich dni, byśmy otwierali się na działanie Pocieszyciela w naszym życiu.
Jakub Krzysztof Klamecki
Bibliografia:
Bł. kard. I. Schuster “Liber Sacaramentorum” (T. I-II).
J.A. Jungmann “Liturgia Pierwotnego Kościoła”.
Ks. J. Mieczkowski “Jednoczący charakter liturgii stacyjnej w Rzymie”.
Netografia:
Dippo G.: “Święto i post Pięćdziesiątnicy”. W: [online] https://www.newliturgicalmovement.org/2020/06/the-feast-and-fast-of-pentecost.html#.YK7RBKgzbIU.
Kwasniewski P.: “Korelacje między sakramentami a czytaniami na oktawę Zesłania Ducha Świętego”. W: [online] https://www.newliturgicalmovement.org/2020/06/correlations-between-sacraments-and.html#.YK7RWKgzbIu.
