Między posługą a funkcją – słowo o terminologii

Na łamach tej strony już kilkukrotnie pojawiały się takie pojęcia jak funkcja (munus) czy posługa (ministerium). Również w rozmowach na tematy liturgiczne bardzo często ludzie posiłkują się tymi dwoma wyrazami, choć czynią to najczęściej zamiennie. W rzeczywistości jednak Słownik Języka Polskiego nie traktuje tych określeń jako wyrazy bliskoznaczne (synonimy), gdyż nie umiejscawia ich obok siebie[1]. Najbliższy synonim funkcji to rola, zaś wyrazem bliskoznacznym do słowa posługa jest służba. Bardzo często można powiedzieć czy usłyszeć, że jakiś ministrant posługuje przy ołtarzu, czy też, że pewien kapłan spełnia czynności (funkcje) wynikające z sakramentu święceń. Współczesny wierzący jest do takich określeń przyzwyczajony i w zasadzie nie są one dla niego ważne, gdyż w gruncie rzeczy czy się powie: on pełni funkcję, czy: on pełni posługę, to i tak adresat wypowiedzi zrozumie, co adresat miał na myśli. Można byłoby więc uznać, że chodzi o to samo. Jednak prawda jest nieco inna. Dokumenty Kościoła katolickiego jasno wskazują na różnicę między tymi pojęciami. Na czym ona dokładnie polega? Na to pytanie odpowiada poniższa publikacja.

Ojcowie Soboru Watykańskiego II (1962-1965) w Konstytucji o Liturgii ,,Sacrosanctum Concilium” z 1963 r. zawarli następujące zdanie:

,,Etiam ministrantes, lectores, commentatores et ii qui ad scholam cantorum pertinent, vero ministerio liturgico funguntur”[2].

W polskim przekładzie tego dokumentu, orzeczenie to brzmi następująco:

,,Ministranci, lektorzy, komentatorzy i członkowie chóru również spełniają prawdziwą posługę liturgiczną”[3].

Występujące tutaj wieloznaczne słowo ministerium (posługa) oznacza służbę[4]. Zatem Konstytucja pragnęła przedstawić za pomocą tego słowa, jak i w ogóle zdania, że świeccy ministranci i wszyscy inni, o których tam wzmiankowano, prawdziwie służą przy ołtarzu. Chcąc to lepiej zrozumieć, trzeba odwołać się do historii. Przez wieki słowem ministrant określano jedynie duchownych, a nie świeckich, którzy de facto od XVII w. zastępują akolitów w ich czynnościach na wielu parafiach[5]. Pontyfikat Piusa XII (+1958) stał się prawdziwym krokiem milowym w tej sprawie, tworzącym niejako podwaliny do późniejszego orzeczenia Soboru Watykańskiego II (1962-1965), gdyż na mocy Encykliki ,,Mediator Dei et hominum” z 1947 r. zaaprobowano służenie świeckich chłopców i mężczyzn przy ołtarzu jako ministranci[6]. Tutaj należy dodać, że przez kilkanaście pierwszych lat istnienia takiej praktyki (w XVII w.) opowiadano się na ten temat negatywnie[7]. Natomiast decyzję Piusa XII (+1958) zaaprobowała dwa lata później Święta Kongregacja Obrzędów w Instrukcji o ministrancie do Mszy św[8]. Dlatego wytyczne Vaticanum II były oficjalnym zaaprobowaniem służby ministrantów – i innych osób biorących udział w liturgii, pełniąc poszczególne czynności – w liturgii Kościoła. Wynika z tego, że słowo posługa powinno być tutaj rozumiane jedynie w kontekście służby.

Nie wszyscy mają jednak ogląd historyczno-prawny, dotyczący ministrantury świeckich w prawie Kościoła pod kątem historii. Być może przez to wielu zaczęło ten punkt ,,Sacrosanctum Concilium” rozumieć jako zachętę do nowego nazewnictwa – każdy służący we Mszy św. czy w czasie innego nabożeństwa lub liturgii jest posługującym, tzn. pełni posługę (ministerium). Tymczasem obecnie obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. podaje:

,,Odpowiednio przygotowani świeccy są zdolni, by otrzymać od świętych pasterzy te urzędy kościelne i posługi, które wolno im piastować zgodnie z przepisami prawa”[9].

W oryginale łacińskim zawarto tutaj sformułowanie: officia ecclesiastica et munera. Wskazuje ono na to, że w Kościele istnieją dwa pojęcia związane ze służbą: pojęcie urzędu (officia) i funkcji (munera). W tekście zawarto co prawda zamiast słowa funkcja wyraz posługa, lecz jeden ze współczesnych badaczy tego zagadnienia zwraca uwagę, że chodzi tutaj o funkcje liturgiczne i ma w tym rację[10]. Natomiast w aspekcie pojęcia urzędu liturgicznego należy zauważyć (cofając się do Pontyfikału Rzymskiego z 1961-1962 r.), iż słowo to jest stosowane zamiennie ze słowem święcenie (ordinatio)[11]. Natomiast w obecnie obowiązującym obrzędzie ustanowienia do posług lektora i akolity, słowo urząd (officium) jest stosowane zamiennie z wyrazem posługa (ministerium)[12]. To pozwala zobrazować, jakie istnieją obecnie rodzaje służby świeckich przy ołtarzu: polegająca na przyjęciu urzędu (posługa) i polegająca na wypełnianiu niektórych czynności (funkcja). Potwierdza to zresztą obecny Kodeks Prawa Kanonicznego w kan. 230[13]. Dlatego obecnie w Kościele istnieją trzy posługi dostępne do świeckich: lektorat, akolitat i – ustanowiony w 2021 r. – katechistat. To właśnie one mogą być nazwane urzędami liturgicznymi (officium ecclesiasticum) czy też posługami (ministerium) we właściwym i zgodnym z prawem Kościoła znaczeniu tych słów.

Czym więc są w tym wypadku funkcje liturgiczne (munus)? Niczym innym, jak własnymi czynnościami spełnianymi przez tych, którzy zostali ustanowieniu do konkretnej posługi (munus, quod est ei proprium) oraz zadaniami powierzanymi innym osobom na mocy wyznaczenia, błogosławieństwa czy po prostu zastępstwa[14]. Bardzo dobrze informuje o tym Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego z 2003 r., gdyż autor tego dokumentu ukazuje lektorat i akolitat jako posługę (ministerium), a pozostałych ministrantów i służących w liturgii jako osoby pełniące funkcję (munus)[15]. Chcąc to sobie zobrazować, można podać tutaj przykład wzięty z rzeczywistości parafialnej czy diecezjalnej: lektor ustanowiony do posługi wypełnia w liturgii funkcję głoszenia słowa Bożego, a w jego zastępstwie tę funkcję – bez przyjmowania obrzędu ustanowienia – może pełnić inny wierny[16]. Ten przykład zarysował także pewną różnicę pomiędzy posługą (ministerium) a funkcją (munus) – jest nią przeznaczenie. Obrzęd ustanowienia, podczas którego przyjmuje się posługę lektora czy akolity, sprawia, że człowiek otrzymujący dany urząd, staje się do końca życia piastującym ową posługę, gdyż nie jest ona czasowa[17]. Natomiast poszczególne funkcje spełnia się na mocy czasowego błogosławieństwa lub wyznaczenia, np. zadanie nadzwyczajnego szafarza można pełnić ad actum przez kilka minut na jednej Mszy św[18]. Ponadto specyfika posług polega na tym, iż nie ograniczają się one do czynności liturgicznych, lecz rozciągają się na wiele innych pól działalności (jak np. katechizacja czy pomoc ubogim)[19].

W tej perspektywie jaśniej widać, że młodzieniec czytający lekcję mszalną, spełnia funkcję liturgiczną (munus), którą Kościół powierzył mu czasowo do spełniania (np. podczas jednej konkretnej liturgii czy przez dłuższy okres czasu) i nie jest do niej zobowiązany z mocy przyjętego obrzędu, gdyż nie otrzymał on ustanowienia do posługi (związanej również z działalnością pozaliturgiczną), lecz ewentualnie błogosławieństwo do funkcji[20]. Trafnie to podkreśla Ceremoniał Wspólnoty Parafialnej w nr 140:

,,Mówienie, że ktoś został “ustanowiony jako lektor”, a nie zostały określone jego zadania poza liturgią jest wypaczeniem prawdy o posłudze liturgicznej”[21].

Dlatego tak istotne i pożądane jest, aby takiemu obrzędowi przewodniczył prezbiter[22]. Podobna sytuacja ma miejsce z nadzwyczajnymi szafarzami Komunii św., którzy nie pełnią posługi, lecz funkcję, gdyż jest to czynność zastępcza. Dosadnie wzmiankowała o tym Stolica Apostolska w 1997 r.:

,,Wierny świecki nie mający święceń może się określać mianem <> tylko i wyłącznie wówczas, gdy jest powołany przez kompetentny autorytet do wykonywania – i to jedynie z tytułu zastępstwa – zadań, o którym mowa w kan. 230 §3 oraz w kan. 943 i 1112”[23].

Tymczasowe wypełnianie jakiejś funkcji nie jest bowiem argumentem do używania specjalnego tytułu wobec osoby, spełniającej daną czynność[24]. Trafnie więc zwraca się uwagę na to, że język staje się często niepewny i wadliwy w kontekście określenia prawideł wiary i przepisów liturgicznych[25]. Taka sytuacja ma obecnie miejsce w zakresie terminologii dotyczącej służby przy ołtarzu. Dlatego wszelkie określenia biskupów i Stolicy Apostolskiej, która używa zamiennie terminu funkcji (munus) i posługi (ministerium) należy rozumieć jako szerokie rozumienie wspólnego kapłaństwa wiernych, nabytego przy chrzcie św., lecz nie jako określenie wszystkich usługujących w liturgii[26].

Zatem reasumując: posługą liturgiczną (ministerium) w kontekście świeckich określa się urząd lektora, akolity i katechisty, które są udzielane na mocy ustanowienia, obligującego do pełnienia ich w sposób stały również poza przestrzenią liturgiczną, gdyż jest to rodzaj pewnej misji; funkcją liturgiczną (munus) określa się poszczególną czynność pełnioną przez wiernego świeckiego na mocy chrztu św. lub zespół zadań przysługujących osobie, która przyjęła jakąś posługę[27].

W Liście do Rzymian zostało zapisane adekwatne do opisywanego tematu zdanie:

,,Jakże mieli usłyszeć, gdy im nikt nie głosił?” (Rz 10, 14).

Wielu ludzi dzisiaj nie rozumie różnicy między tymi dwoma pojęciami. Nie dlatego, że nie chcą zrozumieć, lecz dlatego, że mało kto o tym we właściwy sposób mówi lub pisze. Niech zatem ten artykuł pomoże we właściwym zrozumieniu tematyki, o której była mowa, aby nikt nie wypaczał prawdy o posługach, co przecież niestety wielu popełniło.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für Katcholische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948 (s. 257-314).
2. Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej. Warszawa: 2008.
3. Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie udzielania posługi lektora i akolity świeckim mężczyznom. Warszawa: 2007.
4. Kodeks Prawa Kanonicznego. Przekł. pol. Poznań: Pallottinum, 2008.
5. Konferencja Episkopatu Polski: Ceremoniał Wspólnoty Parafialnej.
6. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów. Rzym: 1997. W: ,,Notitiae”. Vol. XXXIV. 1998 (s. 9-42).
7. Kongregacja Obrzędów: Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędów o ministrancie do Mszy świętej. Rzym: 1949. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. XLI. 1949 (s. 506-508).
8. Krakowiak C.: Święcenia niższe. Posługi i funkcje wiernych świeckich w liturgii. Lublin: TN KUL, 2019.
9. Mszał Rzymski dla diecezji polskich. Poznań: Pallottinum, 1986.
10. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2003.
11. Pius XII: Encyklika ,,Mediator Dei et hominium“. Rzym: 1947. W: ,,Acta Apostolica Sedis“. Vol. XIV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1947 (s. 547-563).
12. Pontificale Romanum. De institutione lectorum et acolythorum. De admisione Inter candidatos ad diaconatum et presbyteratum de sacro caelibatu amplectendo. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1972.
13. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana: 1961-1962.
14. Sobór Watykański II (1962-1965): Konstytucja o Liturgii Święceń ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963. W: ,,Sobór Watykański II. Konstytucje, Konstytucje, dekrety, deklaracje”. Przybył M. Poznań: Pallottinum, 2002 (s. 48-77).

Netografia:

1. Eholzer T.: Der Dienst der Ministranten. W: ,,Pfarrei st. Willibald Oberwiesenacker“ [online] https://oberwiesenacker.bistumeichstaett.de/fileadmin/pfarreien/pfarrei/oberwiesenacker/Ministrantendienst_korr.pdf, [dostęp: 26.04.2021].
2. W: ,,Słownik Języka Polskiego PWN” [online] https://sjp.pwn.pl/szukaj/Funkcja.html, [dostęp: 14.12.2021]Górzyński J.: Od funkcji do posługi (od munus do ministerium). Kim mają być w parafii ustanowieni lektor i akolita? W: ,,Vademecum Liturgiczne” [online] https://vademecumliturgiczne.pl/2017/01/29/od-funkcji-do-poslugi-od-munus-do-ministerium-kim-maja-byc-w-parafii-ustanowieni-lektor-i-akolita/#footnote_0_1309, [dostęp: 14.12.2021].
3. W: ,,Glosbe” [online] https://pl.glosbe.com/la/pl/ministerium, [dostęp: 14.12.2021].
4. Paliński J.: Służba liturgiczna w dokumentach ogólno kościelnych i II Polskiego Synodu Plenarnego. W: ,,Wiara” [online] https://liturgia.wiara.pl/doc/420655.Sluzba-liturgiczna-w-dokumentach-ogolnokoscielnych-i-II/3, [dostęp: 14.12.2021].
5. Posługa. W: ,,Słownik Języka Polskiego PWN” [online] https://sjp.pwn.pl/szukaj/Pos%C5%82uga.html, [dostęp: 14.12.2021].
6. Sobór Watykański II (1962-1965): Konstytucja o Liturgii Święceń ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963. W: ,,Vatican” [online] https://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19631204_sacrosanctum-concilium_lt.html, [dostęp: 14.12.2021].
7. Szczepaniec S.: Od funkcji do posługi. W: ,,KNC” [online] https://www.ministranci.pl/Archiwum/2011/2-2011/Z-komza/Ministrant-pyta/Od-funkcji-do-poslugi, [dostęp: 14.12.2021].

[1] Zob. Funkcja. W: ,,Słownik Języka Polskiego PWN” [online] https://sjp.pwn.pl/szukaj/Funkcja.html, [dostęp: 14.12.2021]; Posługa. W: ,,Słownik Języka Polskiego PWN” [online] https://sjp.pwn.pl/szukaj/Pos%C5%82uga.html, [dostęp: 14.12.2021].

[2] Zob. Sobór Watykański II (1962-1965): Konstytucja o Liturgii Święceń ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963, nr 29. W: ,,Vatican” [online] https://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19631204_sacrosanctum-concilium_lt.html, [dostęp: 14.12.2021].

[3] Zob. Sobór Watykański II (1962-1965): Konstytucja o Liturgii Święceń ,,Sacrosanctum Concilium”. Rzym: 1963, nr 29. W: ,,Sobór Watykański II. Konstytucje, Konstytucje, dekrety, deklaracje”. Przybył M. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 56.

[4] Zob. Ministerium. W: ,,Glosbe” [online] https://pl.glosbe.com/la/pl/ministerium, [dostęp: 14.12.2021].

[5]  Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für Katcholische Theologie”. T. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 308.

[6] Zob. Pius XII: Encykilka ,,Mediator Dei et hominium”. Rzym: 1947, I, 2. W: ,,Acta Apostolica Sedis”. Vol. XIV. Typis Polyglotis Vaticanis: 1947, s. 530-537.

[7] Zob. Eholzer T.: Der Dienst der Ministranten. W: ,,Pfarrei st. Willibald Oberwiesenacker“ [online] https://oberwiesenacker.bistumeichstaett.de/fileadmin/pfarreien/pfarrei/oberwiesenacker/Ministrantendienst_korr.pdf, [dostęp: 26.04.2021].

[8] Zob. Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędów o ministrancie do Mszy świętej. Rzym: 1949, nr III-V. W: AAS. XLI. 1949, s. 506-508.

[9] Kodeks Prawa Kanonicznego. Przekł. pol. Poznań: Pallottinum, 2008, kan. 228 §1.

[10] Zob. Krakowiak C.: Święcenia niższe. Posługi i funkcje wiernych świeckich w liturgii. Lublin: TN KUL, 2019, s. 55-56.

[11] Zob. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana: 1961-1962, s. 25. Zostało tam napisane: ,,De ordinatione ostiariorum”, a następnie: ,,Accédant qui ordinándi sunt ad officium Ostiariórum”.

[12] Zob. Pontificale Romanum. De institutione lectorum et acolythorum. De admisione Inter candidatos ad diaconatum et presbyteratum de sacro caelibatu amplectendo. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis, 1972, s. 19. Zostało tam napisane: ,,Accédant qui instituéndi sunt in ministério Lectórum”, a następnie: ,,Et Pronie peculiáre offícium in pópulo Dei suscipiétis”.

[13] Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego. Przekł. pol. Poznań: Pallottinum, 2008, kan. 230.

[14] Zob. Krakowiak C.: Święcenia niższe. Posługi i funkcje wiernych świeckich w liturgii. Lublin: TN KUL, 2019, s. 57-58.

[15] Zob. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. Poznań: Pallottinum, 2003, nr 100-107.

[16] Zob. Tamże, nr 99. 101.

[17] Posługi przyjmuje się dożywotnio.

[18] Taką możliwość przewiduje Mszał Rzymski. Zob. Mszał Rzymski dla diecezji polskich. Poznań: Pallottinum, 1986, s. (6).

[19] Zob. Dyrektorium Duszpasterstwa Służby Liturgicznej. Warszawa: 2008, nr 37; Paliński J.: Służba liturgiczna w dokumentach ogólno kościelnych i II Polskiego Synodu Plenarnego. W: ,,Wiara” [online] https://liturgia.wiara.pl/doc/420655.Sluzba-liturgiczna-w-dokumentach-ogolnokoscielnych-i-II/3, [dostęp: 14.12.2021].

[20] Zob. Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie udzielania posługi lektora i akolity świeckim mężczyznom. Warszawa: 2007, nr 10.

[21] Zob. Konferencja Episkopatu Polski: Ceremoniał Wspólnoty Parafialnej. 2016, nr 140.

[22] Zob. Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie udzielania posługi lektora i akolity świeckim mężczyznom. Warszawa: 2007, nr 10.

[23] Zob. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów. Rzym: 1997, art. I § 2. W: ,,Notitiae”. Vol. XXXIV. 1998, s. 24

[24] Zob. Tamże, art. I § 3, s. 24.

[25] Zob. Tamże, art. I §1, s. 24.

[26] Zob. Tamże, art. I §2, s. 24.

[27] Zob. Górzyński J.: Od funkcji do posługi (od munus do ministerium). Kim mają być w parafii ustanowieni lektor i akolita? W: ,,Vademecum Liturgiczne” [online] https://vademecumliturgiczne.pl/2017/01/29/od-funkcji-do-poslugi-od-munus-do-ministerium-kim-maja-byc-w-parafii-ustanowieni-lektor-i-akolita/#footnote_0_1309, [dostęp: 14.12.2021]; Szczepaniec S.: Od funkcji do posługi. W: ,,KNC” [online] https://www.ministranci.pl/Archiwum/2011/2-2011/Z-komza/Ministrant-pyta/Od-funkcji-do-poslugi, [dostęp: 14.12.2021].