Powstanie święceń niższych – Kompleksowe podsumowanie w ujęciu graficznym

W kolejnym artykule zostanie przedstawione graficzno-tekstowe usystematyzowanie pochodzenia poszczególnych święceń niższych, których źródłem jest oczywiście diakonat, o czym wzmiankował chociażby papież Urban II (+1099):

,,Wzywamy święty diakonat i kapłaństwo, bo czytamy, że Kościół pierwotny miał tylko te zlecenia”[1].

Pierwotna służba diakonatu, o której napisał m.in. A. J. Nowowiejski (+1941), została z czasem rozszerzona na innych posługujących: diakonów i subdiakonów[2]. Świadczy o tym wielu autorów, takich jak: Hipolit Rzymski (+235) Raban Maur (+856), Ambrozjaster (+IV w.), Tomasz z Akiwnu (+1274), Pierro Gasparri (+1934) czy Karl Binding (+1920)[3]. Zatem pierwotna ilość święceń może zostać zobrazowana w poniższy sposób:

Te trzy stopnie były początkowo jedynymi posługami pomocniczymi względem kapłaństwa. Lektorat, na mocy którego można odczytywać lekcje oraz subdiakonat, który obdarzał człowieka możliwością zbliżenia się do ołtarza, były w zasadzie sednem posługi diakona[4]. Warto jednak pamiętać, że za czasów Hipolita Rzymskiego (+235) subdiakonat był niżej w hierarchii niż lektorat[5]. To właśnie z tych stopni później powstały święcenia ostiariatu, egzorcystatu i akolitatu. Dwa pierwsze zawierały się w stopniu lektora, zaś ostatni w stopniu subdiakona[6]. Uwidacznia to poniższa grafika:

Ktoś mógłby jednak pomyśleć, że powyższe twierdzenie jest błędne. Dlatego należy ukazać, że pojmowanie powstania święceń niższych w ten sposób, zdaje się być zasadne, gdy pozna się informacje na temat poszczególnych posług, które istniały tu i ówdzie w czasie od III do X w. Doskonale wiadomo, że w Rzymie istniało siedem stopni święceń, a w tym pięć stopni niższych: ostiariat, lektorat, egzorcystat, akolitat i subdiakonat[7]. Natomiast Kościół w Antiochii znał tylko lektorów, egzorcystów i subdiakonów[8]. Taka ilość święceń była prawdopodobnie znana również w innych miejscach świata oprócz tych, które zaraz zostaną przedstawione[9]. Jednakże w Hiszpanii w VII w. nie znano akolitatu oraz zaniechano święcenia duchownych do egzorcystatu. Znane tam zatem były jedynie trzy święcenia: ostiariusza, lektora i subdiakona[10]. Tak samo było w Galii[11]. Natomiast w Kościele anglosasko-germańskim istniało sześć święceń, gdyż akolitatu nie dołączano do pocztu hierarchii[12]. Widać zatem, że w każdym Kościele znane było święcenie lektora i subdiakona, gdy inne istniały różnie. Z jednej strony dzięki temu można przyznać rację sentencji: ,,Crescente ecclesia crevit officium ecclesiasticum”, z drugiej zaś strony można ze spokojem uznać, że lektorat i subdiakonat były źródłem pomniejszych święceń. Wszystkie jednak pochodziły od diakonatu tyle, że niektóre pośrednio, a inne bezpośrednio, co przedstawia poniższa grafika:

Powyższy tekst miał za zadanie podsumować niejako wcześniejsze dywagacje na temat święceń, które zostały uczynione na łamach tego portalu. Tematyka święceń niższych jest w zasadzie w Polsce nieporuszana. Nieliczni autorzy zajmują się tym tematem. Dlatego tym radośniej pragnę poinformować każdego z Czytelników, że już niedługo światło dzienne ujrzy kompleksowe opracowanie (w formie monografii) na temat święceń niższych tak w zakresie powstania tych stopni, jak i pod kątem ich reformy. Szczegóły zostaną podane w późniejszym czasie.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Binding K.: Systematisches Handbuch der Deutschen Rechtswissenschaft. Leipzig: 1892.
2. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948 (s. 257-314).
3. Euzebiusz z Cezarei: Historia Kościelna. O Męczennikach Palestyńskich. W: POKpt. Sajdak J. T. III. Poznań: 1924.
4. Fleury C.: Catechisme Historique. Wrocław: 1819.
5. Hrabanus Maurus: In epistola I ad Thimotheum.
6. Janicki J. J.: Historia Eucharystii w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w świetle wybranych źródeł (II-IV w.). W: ,,Textus et Studia”. T. IV. Nr 15-16. Kraków: 2018 (s. 95-127).
7. Paprocki H.: HipolitaRzymskiego „Tradycja Apostolska”: wstęp, przekład, komentarz. W: ,,Studia Theologica Varsaviensia”. 14/1. 1976 (s. 145-169).
8. Predel G.: Vom Presbyter zum Sacerdos: Historische und theologische Aspekte der Entwicklung der Leitungsverantwortung und Sacerdotalisierung des Presbyterates in spätantiken Gallien. Münster: LIT, 2005,
9. Schenk W.: Rozwój hierarchii w Kościele. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny”. T. XXXVI. Nr 4. 1983 (s. 289-296).
10. Schaff P.: Nicene and Post-Nicene Fathers. II. Vol. XIV. 2013.
11. Tomaszz Akwinu: Suma teologiczna. XXXI. Przekł. Kostecki R. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy ,,Veiritas”, 1975

Netografia:

1. Nowowiejski J.: Obsługa Mszy rzymskiej. W: ,,Ministrant” [online] http://ministrant.krzyz.org/nowowiejski.htm, [dostęp: 12.04.2021].
2. W: ,,New Advent” [online] https://www.newadvent.org/cathen/14320a.htm?fbclid=IwAR1Xv9ZQfaqfzJvlsf7KCVEMTJGVrUZ5tmF7OzZ01hjKiQn7A7d-7JkAt6Q, [dostęp: 14.04.2021].

[1] Cyt. za: Subdeacon. W: ,,New Advent” [online] https://www.newadvent.org/cathen/14320a.htm?fbclid=IwAR1Xv9ZQfaqfzJvlsf7KCVEMTJGVrUZ5tmF7OzZ01hjKiQn7A7d-7JkAt6Q, [dostęp: 14.04.2021].

[2] Zob. Nowowiejski A. J.: Obsługa Mszy rzymskiej. W: ,,Ministrant” [online] http://ministrant.krzyz.org/nowowiejski.htm, [dostęp: 12.04.2021].

[3] Zob. Paprocki H.: Hipolita Rzymskiego „Tradycja Apostolska”: wstęp, przekład, komentarz. W: ,,Studia Theologica Varsaviensia”. 14/1. 1976, s. 145-169; Janicki J. J.: Historia Eucharystii w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w świetle wybranych źródeł (II-IV w.). W: ,,Textus et Studia”. T. IV. Nr 15-16. Kraków: 2018, s. 106-111; Schenk W.: Rozwój hierarchii w Kościele. W: ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny”. T. XXXVI. Nr 4. 1983, s. 292; Hrabanus Maurus: In epistola I ad Thimotheum, III; Tomasz z Akwinu: Suma teologiczna. T. XXXI. Przekł. Kostecki R. Londyn: Katolicki Ośrodek Wydawniczy ,,Veiritas”, 1975, s. 88; Binding K.: Systematisches Handbuch der Deutschen Rechtswissenschaft. Leipzig: 1892, s. 126; Subdeacon. W: ,,New Advent” [online] https://www.newadvent.org/cathen/05711a.htm, [dostęp: 10.05.2021].

[4] Fleury C.: Catechisme Historique. Wrocław: 1819, s. 303.

[5] Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 273.

[6] Zob. Binding K.: Systematisches Handbuch der Deutschen Rechtswissenschaft. Leipzig: 1892, s. 130-131.

[7] Zob. Euzebiusz z Cezarei: Historia Kościelna. O Męczennikach Palestyńskich. W: POKpt. Red. Sajdak J. T. III. Poznań: 1924, s. 302.

[8] Zob. Schaff P.: Nicene and Post-Nicene Fathers. Ser. II. Vol. XIV. 2013, s. 283.

[9] zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 275 (z przyp. 90).

[10] Zob. Tamże, s. 283.

[11] Zob. Predel G.: Vom Presbyter zum Sacerdos: Historische und theologische Aspekte der Entwicklung der Leitungsverantwortung und Sacerdotalisierung des Presbyterates in spätantiken Gallien. Münster: LIT, 2005, s. 88.

[12] Zob. Croce W.: Die niederen Wiehen und Imre hierechische Wertung: Eine geschichtliche Studie. W: ,,Zeitschrift für katolische Theologie”. T. LXX. Nr 3. 1948, s. 287.