Okres Narodzenia Pańskiego: Celebrowanie objawienia Pańskiego – Rozważania o liturgii

Uroczystość Narodzenia Pańskiego powstała w Rzymie i tam została pierwszy raz umieszczona w kalendarzu z 354 r. Ten kalendarz pt. Depositio martyrum, który jest datowany prawdopodobnie na rok 336, zawiera imiona oraz miejsca spoczynku męczenników rzymskich, a także daty ich narodzin do życia wiecznego (a więc daty ich męczeństwa). Na początku listy – że tak powiem: w nagłówku – jest napisane: “VIII kal. Ian. Natus Christus in Betleem Iudeae” – “Ósmego dnia kalendy styczniowej [dwudziestego piątego grudnia] Chrystus narodził się w Betlejem w Judzie”.

Data narodzin Jezusa Chrystusa była i jest nieznana. Obecne są dwie hipotezy, które próbują uargumentować obchodzenie pamiątki narodzin Pana w dniu 25 grudnia. Jako że z jednej strony istnieje religijno-historyczna hipoteza, która postrzega Narodzenie Pańskie jako reakcję rzymskich chrześcijan na pogańskie święto narodzin niepokonanego boga słońca (Natale Solis invicti), to chrześcijanie przeciwstawili świętowaniu przesilenia zimowego coroczne wspominanie Chrystusa, który jest “światłością świata” (J 8, 1). Natomiast z drugiej strony data jest poparta hipotezą obliczeniową. Jako że data narodzin Chrystusa była nieznana, można ją tylko obliczyć. Takie obliczenia nie opierają się na dokładności historycznej, lecz raczej na obwieszczaniu Chrystusa jako człowieka doskonałego – Mesjasza. W przeciwieństwie do narodzin, znana była data Jego śmierci: 14 Nisan roku 30 (dwudziesty piąty marca według współczesnego kalendarza). Skoro cykl życia Mesjasza miał być doskonały, data jego Wcielenia – Poczęcia! – musiała się dokładnie pokrywać z datą śmierci (również dwudziestego piątego marca). Idealny cykl ustala więc datę urodzenia Chrystusa dokładnie dziewięć miesięcy po poczęciu, czyli dwudziestego piątego grudnia (por. H. Engberding, “Der 25. Dezember als Tag der Feier der Geburt des Herrn”, ALW 2 (1952) 25-43).

W dniu 31. marca 1969 r. opublikowano nowy Kalendarz Rzymski, mówiący w czwartym rozdziale o czasie Narodzenia Pańskiego:

32. Po dorocznym obchodzie misterium paschalnego nic nie jest Kościołowi droższe, jak obchód wspomnienia Narodzenia Pańskiego i Jego pierwszych wystąpień. To dokonuje się w okresie Narodzenia.
33. Okres Narodzenia zaczyna się od I Nieszporów Narodzenia Pańskiego i trwa aż do niedzieli po Objawieniu, czyli do niedzieli po 6 stycznia włącznie.

(Kalendarz Rzymski (21.3.1969), 32-33).

Okres Narodzenia Pańskiego odznacza się trzema głównymi świetami: 25 grudnia (Uroczystość Narodzenia Pańskiego), 6 stycznia (Uroczystość Objawienia Pańskiego – pot. Trzech Króli) i w następną niedzielę lub poniedziałek, gdy Trzech Króli przypada w niedzielę (Święgo Chrztu Pańskiego).

Treść tych wszystkich trzech obchodów jest taka sama: Adventus Domini – Objawienie Pańskie. Bóg staje się człowiekiem i pokazuje się, objawia się. Najpierw Maria i Józef, potem pasterz, następnie trzej mędrcy, którzy reprezentowali cały ówczesny świat. Podczas swego chrztu objawia się ponownie jako Boży Syn, którym zostaje uroczystości ogłoszony i jako taki objawiony.

Przez to w kolekcie Mszy św. podczas święta Chrztu Pańskiego modli się słowami:

“Wszechmogący wieczny Boże, po chrzcie w Jordanie uroczystoście ogłosiłeś, że Chrystus, na którego zstąpił Duch Święty, jest Twoim umiłowanym Synem, spraw, aby Twoje przybarne dzieci, odrodzone z wody i Ducha Świętego, zawsze żyły w Twojej miłości” (Mszał Rzymski dla diecezji polskich, wyd. I, Poznań: 1986, s. 58).

W kolekcie Uroczystości Objawienia Pańskiego (dnia szóstego stycznia) jest napisane:

“Boże, Ty w dniu dzisiejszym za przewodem gwiazdy objawiłeś Jednorodzonego Syna swojego poganom, spraw łaskawie, abyśmy poznawszy Cię już przez wiarę, zostali doprowadzeni do oglądania twarzą w twarz blasku Twojego majestatu” (Mszał Rzymski dla diecezji polskich, wyd. I, Poznań: 1986, s. 51).

Natomiast w kolekcie Mszy w Nocy Uroczystości Narodzenia Pańskiego prosimy: 

“Boże, Ty sprawiłeś, że ta najświętsza noc zajaśniała blaskiem prawdziwej światłości, daj abyśmy w niebie mogli uczestniczyć w radości Twojego Syna, którego tajemnicę Wcielenia poznaliśmy na ziemi” (Mszał Rzymski dla diecezji polskich, wyd. I, Poznań: 1986, s. 33).

Deus, qui hanc sacratissimam noctem veri luminis fecisti ilustracja clarescere, da, quaesumus, ut, cuius in terra mysteria lucis agnovimus, eius quoque gaudiis perfruamur in caelo.

Ta modlitwa jest usytuowana pierwszy raz w starym Sakramentarzu Gelazjańskim (ed. Mohlberg, Nr. 5). Mimo że zachowany do naszych czasów rękopis sakramentarza pochodzi z 750 r., teksty w nim zawarte są starsze. Ta oracja może pochodzić z VI lub VII w. i ma charakter rzymski.

W noc Narodzenia Pańskiego świętujemy pojawienie się Boga w Jego Synu, prawdziwego Światła oświecającego ciemności. Chrystus to “prawdziwa Światłość”. Jest to tajemnica, którą trzeba uchwycić przez wiarę. Bogata symbolika światła podczas świąt Narodzenia Pańskiego ma wskazać na Tego, który jest prawdziwym światłem: “Była światłość prawdziwa, która oświeca każdego człowieka, gdy na świat przychodzi” (J 1, 9 – z Ewangelii na Narodzenie Pańskie). Chodzi o światło, które można poznać i zobaczyć tylko oczyma wiary.

Pierwsza prefacja o Bożym Narodzeniu, zawarta pierwszy raz w Sacramentarium Gregorianum-Hadrianum (wyd. Dushusses, nr 51), a zatem prawdopodobnie pochodzi przynajmniej z VII w., ponownie podejmuje temat światła:

“Albowiem przez tajemnicę Wcielonego Słowa zajaśniałoczom naszej duszy nowy blask Twojej światłości; abyśmy poznając Boga w widzialnej postaci, zostali przezeńporwani do umiłowania rzeczy niewidzialnych” (Mszał Rzymski dla diecezji polskich, wyd. I, Poznań: 1986, s. 20*).

[Vere dignum] et iustum est aequum et salutare. Quia per incarnati uerbi tajemnica, noua mentis nostrae oculis lux tuae claritatis infulsit, ut dum uisibiliter deum cognoscimus per hunc in inuisibilium amore rapiamur. Et ideo cum angelis […]. (GrH, wyd. Deshusses, 5).

Ks. prof. dr hab. Markus Tymister