Funkcje subdiakonów i duchownych niższych święceń w starej liturgii mszalnej

Ostatnimi czasy na łamach tej strony ukazała się publikacja, nt. funkcji liturgicznych (munus), które pełnili duchowni święceń niższych i subdiakoni w nowej liturgii mszalnej między 1970 a 1972 r. Dzisiaj uwaga zostanie skupiona na tej samej tematyce, tyle że w innym przedziale czasowym. Warto zgłębić się bowiem we właściwe funkcje osób po tonsurze, ostiariuszy, lektorów, egzorcystów, akolitów i subdiakonów w dawnej liturgii mszalnej. Wszak do dziś te święcenia są udzielane we wspólnotach podległych niegdyś istniejącej Komisji Ecclesia Dei. Dlatego poniższy opis uwzględnia jedynie tych, którzy zostali wyświęceni na poszczególne stopnie lub przyjęli specjalny obrzęd (w przypadku tonsury).

Obecnie w liturgii sprawowanej według Missale Romanum z 1962 r. każdy, kto jest po tonsurze, nie posiada swoich ,,własnych” funkcji w liturgii. Może jedynie pełnić zastępczo niektóre czynności, a więc: zaśpiewać/przeczytać lekcję za lektora, służyć do Mszy św. za akolitę (w tym: wnieść kielich do ołtarza w czasie Ofiarowania oraz zabrać go stamtąd po puryfikacji) czy też wykonywać czynności subdiakońskie za subdiakona w liturgii solennej[1].

Podobna sytuacja ma miejsce z ostiariuszami, którym powierza się raczej czynności przygotowawcze do liturgii, aniżeli jakieś funkcje pełniące w ramach aktu kultycznego. Do jego zadań należy bowiem przygotowanie ksiąg i szat w zakrystii, zwołanie ludu na Mszę poprzez głos dzwonu czy też podawanie księgi[2]. Ponadto w zastępstwie innych osób, niżej opisanych, może on (podobnie, jak każdy po tonsurze) pełnić czynności wyżej opisane.

Lektorzy są pierwszymi spośród tych, którym przysługuje zwyczajna funkcja, a więc odśpiewywanie/odczytywanie lekcji mszalnej w liturgii, która nie jest sprawowana na sposób solenny (wówczas to zadanie spoczywa na subdiakonie)[3]. Lektorzy przez to, że są osobami po tonsurze, posiadają też możliwość pełnienia niektórych czynności zastępczych za akolitów lub subdiakona. Czynności te zostały opisane w drugim akapicie.

Egzorcyści posiadają swoje własne funkcje jedynie w liturgii chrzcielnej i podczas aspersji (oraz wszelkich pokropień w liturgii), gdyż powierza się im wówczas asystowanie kapłanowi z wodą święconą[4]. Natomiast czynnościami zastępczymi egzorcystów są te funkcje, które przysługują wszystkim po tonsurze, gdy brakuje osoby z odpowiednim stopniem (lektora, akolity lub subdiakona).

Najwięcej funkcji i w zasadzie te najwłaściwsze ministrantom zadania są powierzone akolitom. To do nich należy przynoszenie ampułek do ołtarza, noszenie świec, wnoszenie kielicha do ołtarza podczas Ofiarowania w liturgii śpiewanej (i znoszenie go po konsekracji) oraz dawanie znaków ludowi poprzez dzwonienie dzwonkiem. Są to jego własne czynności, do których ma pierwszeństwo przed wszystkimi innymi[5]. Natomiast nadzwyczajnymi zadaniami akolitów są czynności wypełniane w zastępstwie za lektora, egzorcystę lub subdiakona (w liturgii solennej).

Natomiast subdiakoni jako osoby z wyższymi święceniami posiadają o wiele więcej funkcji niż inni posługujący. Jednak mogą je wypełniać tylko w liturgii solennej. Do ich zadań należy: proklamacja Epistoły, asystowanie diakonowi przy głoszeniu Dobrej Nowiny, asysta przy kapłanie, wnoszenie kielicha i pateny do ołtarza, wlewanie wody do kielicha, trzymanie pateny przez welon, puryfikowanie kielicha, zdejmowanie i nakładanie nań palki[6]. Natomiast w innych liturgiach pełni on zadania w zastępstwie za tych, którzy są nieobecni (np. może służyć do Mszy św. tak, jak akolici czy głosić lekcję mszalną). Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie, aby osoba ze święceniami subdiakonatu podczas liturgii śpiewanej, wnosiła kielicha, napełniała go winem i wodą, przykrywała i go i odkrywała podczas kanonu Mszy św. oraz wycierała go po puryfikacji[7].

Powyższa publikacja miała za cel ukazanie czynności tych, którzy przystąpili do poszczególnych święceń. Warto pamiętać, że każdy z nich – od tego, kto przyjął tonsurę, po tego, kto otrzymał subdiakonat – ma pierwszeństwo do służenia przy ołtarzu przed laikiem (człowiekiem świeckim)[8].

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Catechismus de Tonsura et obligationibus status ecclesiastici ad usum juniorum ecclesiasticorum. Wyd. II. Mechliniæ: 1822.
2. De Ligorio A.: Theologia moralis. Mechliniæ: 1745, s. 220; Quaestiones quae in examine pro ordine proponuntur. Wratislaviae: 1887.
3. Górski E.: Święcenia niższe i wyższe. Studium liturgiczno-historyczne. Sandomierz: 1954.
4. Nowowiejski J. A.: Akolici i ich czynności podczas Mszy św. i w innych obrzędach Kościoła katolickiego. Warszawa: 1893.
5. Pietras D.: Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego. Statut prawny liturgii i wspólnot. Dębogóra: 2021.
6. Schneider J.: Manuale Clericorum. I. Ratisbonae: 1868.
7. Wolański Ł.: Wypełnianie funkcji liturgicznych we Mszy Świętej w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego – współczesne problemy teologiczno-praktyczne. W: ,,Vademecum liturgii gregoriańskiej”. Red. Wulgaris P. Wyd. II. Poznań: Hlondianum, 2021 (s. 545-582).
8. Ziółkowski J.: Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów. Poznań: 1957.

Netografia:

1. Odpowiedź Papieskiej Komisji ,,Ecclesia Dei” na 19 pytań (14 XI 2018). W: ,,Pietras Dawid” [online] http://pietrasdawid.pl/msza-trydencka/nagrania-i-zdjecia-z-mszy-trydenckiej/odpowiedz-papieskiej-komisji-ecclesia-dei-na-29, [dostęp: 18.06.2021].
2. Porter. W: ,,New Adwent” [online] https://www.newadvent.org/cathen/1htm, [dostęp: 15.04.2021].

[1] Zob. Pietras D.: Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego. Statut prawny liturgii i wspólnot. Dębogóra: 2021, s. 312; Wolański Ł.: Wypełnianie funkcji liturgicznych we Mszy Świętej w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego – współczesne problemy teologiczno-praktyczne. W: ,,Vademecum liturgii gregoriańskiej”. Red. Wulgaris P. Wyd. II. Poznań: Hlondianum, 2021, s. 567. 577. W tym przypadku kleryk nie może zakładać manipularza, ani wlewać wody do kielicha, dotykać go od konsekracji, wycierać go i puryfikować oraz nakładać i zdejmować z niego palkę. Zob. Odpowiedź Papieskiej Komisji ,,Ecclesia Dei” na 19 pytań (14 XI 2018). W: ,,Pietras Dawid” [online] http://pietrasdawid.pl/msza-trydencka/nagrania-i-zdjecia-z-mszy-trydenckiej/odpowiedz-papieskiej-komisji-ecclesia-dei-na-29, [dostęp: 18.06.2021].

[2] Górski E.: Święcenia niższe i wyższe. Studium liturgiczno-historyczne. Sandomierz: 1954, s. 21; Porter. W: ,,New Adwent” [online] https://www.newadvent.org/cathen/12284b.htm, [dostęp: 15.04.2021].

[3] Zob. De Ligorio A.: Theologia moralis. Mechliniæ: 1745, s. 220; Quaestiones quae in examine pro ordine proponuntur. Wratislaviae: 1887, s. 10.

[4] Zob. Catechismus de Tonsura et obligationibus status ecclesiastici ad usum juniorum ecclesiasticorum. Wyd. II. Mechliniæ: 1822, s. 41.

[5] Zob. Catechismus de Tonsura et obligationibus status ecclesiastici ad usum juniorum ecclesiasticorum. Wyd. II. Mechliniæ: 1822, s. 42; Nowowiejski J. A.: Akolici i ich czynności podczas Mszy św. i w innych obrzędach Kościoła katolickiego. Warszawa: 1893, s. 6; Schneider J.: Manuale Clericorum. P. I. Ratisbonae: 1868, s. 192.

[6] Zob. Ziółkowski J.: Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów. Poznań: 1957, s. 104-123.

[7] Zob. Wolański Ł.: Wypełnianie funkcji liturgicznych we Mszy Świętej w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego – współczesne problemy teologiczno-praktyczne. W: ,,Vademecum liturgii gregoriańskiej”. Red. Wulgaris P. Wyd. II. Poznań: Hlondianum, 2021, s. 577.

[8] Zob. Instrukcja Świętej Kongregacji Obrzędów o ministrancie do Mszy świętej. Rzym: 1949, pkt. III. W: AAS. XLI. 1949, s. 506-508.