Obrzędy święceń diakonatu według Pontificale Romanum 1961-1962

Jakiś czas temu na łamach portalu ,,Z pasji do liturgii” pojawił się artykuł, który przedstawiał ceremonię udzielenia święceń prezbiteratu w dawnym rycie rzymskim. Chcąc zatem kontynuować opis celebracji święceń w tym rycie liturgicznym, a więc w wersji sprzed reform dokonanych po Soborze Watykańskim II, warto zagłębić w główny niższy stopień posługiwania, a więc w posługę diakona.

Wprowadzenie

Przez długi czas diakonat był jedynym niższym stopniem w Kościele, co już się szeroko ukazało w artykule nt. powstania święceń niższych. Wzmiankowanie tego stopnia jest już bowiem obecne na kartach Nowego Testamentu. Tam też jest zawarta pierwotna ceremonia święceń, której trzon zachował się do dziś: wybór, modlitwa, nałożenie rąk. Przez wieki dochodziły do tych elementów także inne obrzędy, które w swej ostatecznej – przedsoborowej – wersji, zostały przedstawione w ostatnim wydaniu Pontificale Romanum, które miało miejsce w latach 1961-1962. Pada zatem pytanie: jak wówczas wyglądały te święcenia? Na to pytanie odpowiada poniższa publikacja, która przybliża wygląd dawnego obrzędu święceń diakonatu.

Ceremonia święceń

Zanim zostaną ukazane poszczególne ceremonie wchodzące w skład święceń diakonatu, należy przybliżyć trzy główne – konstytutywne – kwestie święceń. Chodzi rzecz jasna o rzeczy i osoby, poprzez które można określić, że ryt diakonatu jest rzeczywiście święceniem. Należy więc poznać materię, formę i szafarza tej ceremonii. Materią jest rzecz jasna nałożenie rąk, praktykowane już w Nowym Testamencie podczas wybraniu siedmiu mężów do tego stanu (Dz 6, 6). Formą są słowa wypowiadane podczas nałożenia rąk na wyświęcanych, a więc fraza: Accípe Spíritum sanctum, ad robur, et ad resisténdum diábolo, et tentatiónibus ejus: In nómine Dómini. Natomiast szafarzem święceń jest zawsze biskup[1].

Święceń diakonatu udziela się w zwyczajnych terminach, jakimi są: Soboty Suchych Dni (cztery raz w roku), Sobota przed Niedzielą Męki Pańskiej i Wielka Sobota.  Natomiast nadzwyczajnym terminem udzielania diakonatu jest którykolwiek dzień, wskazany przez Stolicę Apostolską w mandacie apostolskim[2]. Momentem udzielania święceń diakonatu jest czas między lekcją (w przypadku Soboty Suchych Dni jest to Epistoła (ostatnia lekcja mszalna)) a śpiewem międzylekcyjnym.

Kandydaci do diakonatu przystępują do święceń ubrani w humerały, alby, cingula i manipularze. W swojej prawej dłoni trzymają świecę, a na lewym przedramieniu zwiniętą dalmatykę i stułę[3].

Wywołanie i pouczenie kandydatów

Po Kyrie szafarz święceń podchodzi do ołtarza i siada na przygotowanym wcześniej faldistorium. W liturgii uroczystej zajmuje obok niego miejsce diakon (po prawej) i subdiakon (po lewej) , a także archidiakon (po prawej stronie diakona). Natomiast w liturgii mniej uroczystej obok szafarza siadają dwaj asystenci. Archidiakon zawsze staje po stronie Ewangelii.

Wówczas archidiakon przywołuje kandydatów do święceń, którzy przystępują do ołtarza i klękają przed pierwszym jego stopniem na obydwa kolana w kształcie półkola. Archidiakon w imieniu biskupa wygłasza do nich przemówienie, w którym przestrzega subdiakonów chcących zostać diakonami przed tym, do czego przystępują, zakazując im jednocześnie przyjmowania święceń, gdy mieliby jakąś wadę kanoniczną. Jednakże wszyscy ci, którzy są od nich wolni i przystępują do odebrania urzędu diakońskiego posługiwania, dostają nakaz pozostania w kościele do końca Mszy św.

Następnie archidiakon odsyła kandydatów na swoje miejsce i Msza św. odbywa się tak, jak zawsze do Epistoły włącznie.

Po tym, jak biskup (w liturgii czytanej) lub subdiakon (w liturgii pontyfikalnej) wykona proklamację (ostatniej) lekcji mszalnej, biskup ponownie udaje się do faldistorium (tam, gdzie siedział po Kyrie podczas przemowy archidiakona). Wówczas archidiakon ponownie wzywa kandydatów do święceń diakonatu, mówiąc: Accédant, qui Ordinándi sunt ad Diaconátum. Wszyscy kandydaci ponownie zbliżają się do ołtarza i klękają przed nim na obydwa kolana (w półkolu). Gdy to uczynią, archidiakon zwraca się do biskupa i w imieniu Kościoła przedstawia ich szafarzowi święceń, prosząc, aby tych tutaj zgromadzonych wyświęcił na diakonów. Biskup pyta się wówczas, czy owi kandydaci są tego godni. Archidiakon ręcząc za nich, odpowiada, że według jego własnej wiedzy, ci słudzy – obecni subdiakoni – są godni przyjęcia obowiązków diakońskich. Biskup wdzięczny Bogu za dar nowych sług, które może wyświęcić na diakonów, uroczyście zatwierdza wybór tychże osób. Jednakże pyta się wówczas wiernych, czy przypadkiem oni nie mają niczego przeciw tym, których Kościół wybrał. Chwila ciszy oznacza aprobatę. Dlatego po krótkiej chwili milczenia, biskup kieruje do nich swoją naukę nt. znaczenia urzędu diakona, wskazując na jego starotestamentalne pochodzenie. Z tej nauki można wypunktować kilka głównych celów posługi diakońskiej: służenie przy ołtarzu, chrzczenie i przepowiadanie słowa Bożego. Dlatego każdy diakon powinien prowadzić swoje życie w czystości oraz żąda się od nich braku zmazy a także braku jakiegokolwiek naruszenia czy skalania.

Litania do Wszystkich Świętych

Kolejnym elementem święceń, który występuje od razu po przemowie szafarza (gdy nie udzielano w danej liturgii święceń subdiakonatu) jest litania do Wszystkich Świętych. Podczas niej kandydaci leżą na posadzce kościoła, a wszyscy klęczą (chyba że to czas Zielonych Świąt). Podczas tej litanii występują trzy wezwania za wyświęcanych, które głosi sam szafarz święceń. Są to kolejno:

1. Ut hos eléctos benedícere dignéris (szafarz święceń błogosławi przy tym wyświęcanych jeden raz);
2. Ut hos eléctos benedícere et sanctifícare dignéris (szafarz święceń błogosławi przy tym wyświęcanych dwa razy);
3. Ut hos eléctos benedícere, sanctifícare et consecráre dignéris (szafarz święceń błogosławi przy tym wyświęcanych trzy razy).

Te trzy wersy występują pomiędzy prośbą za zmarłych (Ut omnibus Fidélibus defúnctis requiem ætérnam donáre dignéris) a wezwaniem o wysłuchanie próśb (Ut nos exaudíre dignéris).

Wezwanie do modlitwy i prefacja święceń

Po skończeniu litanii do Wszystkich Świętych lub po przemówieniu biskupa – jeśli odbywały się wcześniej święcenia subdiakonatu, podczas której modlono się tą modlitwą – szafarz święceń wygłasza prośbę, w której najpierw wyraża ufność w to, że błogosławieństwo Boże wspomoże modlitwę ludu, który oręduje za kandydatami, a następnie prosi wiernych o wzniesienie swej modlitwy za wyświęcanych do Boga Ojca wszechmogącego, gdyż zaczyna się decydująca część święceń.

Biskup po raz kolejny i już ostatni przed tą decydującą modlitwą prosi lud o orędowanie za kandydatami. Czyni to poprzez dialog prefacyjny (taki sam, jaki występuje w liturgii Mszy św.). Następnie sam odmawia (śpiewając – w liturgii pontyfikalnej; czytając – w liturgii czytanej) tę modlitwę, podczas której (po słowach: Tu horum vitam […], quæ sunt agénda, concédere) przystępują do niego wyświęcani i otrzymują gest nałożenia rąk. Wtedy również biskup wymawia słowa formy święceń: Accípe Spíritum sanctum, ad robur, et ad resisténdum diábolo, et tentatiónibus ejus: In nómine Dómini. Następnie kontynuuje dalszą część modlitwy święceń.

Nałożenie stuły, dalmatyki i przekazanie Ewangeliarza

Po skończeniu modlenia się oracją święceń, do szafarza przystępują kolejno wyświęcani diakoni i klękają przed nim. Wówczas biskup nakłada im stułę i dalmatykę. Później natomiast przekazuje każdemu z nich księgę Ewangelii (Ewangeliarz).

Modlitwy błogosławieństwa

Obrzęd święceń wieńczą dwie modlitwy błogosławieństwa. Przed pierwszą z nich wykonuje się uklęknięcie na obydwa kolana, do którego wzywa asysta. Modlitwy te zawierają w sobie prośbę kierowaną do Boga Ojca wszechmogącego o to, by najlitościwszy Bóg raczył wysłuchać próśb Kościoła i zlał na tych wyświęconych poszczególne łaski, które będą im potrzebne do właściwego wypełniania służby Bożej. W sposób szczególny prosi się o dar cnót dla nowo wyświęconych.

Odesłanie kandydatów, obrzęd Ofiarowania, znak pokoju, Komunia św. i nakaz biskupi

Po powyższych dwóch modlitwach archidiakon odsyła kandydatów na swoje miejsca. Następnie biskup sprawuje Mszę tak, jak zawsze. Różnica polega tylko na tym, że poleca się jednemu nowo wyświęconych diakonów odśpiewać Ewangelię dnia. Podczas Ofiarowania każdy z wyświęconych podchodzi do ołtarza i ofiaruje biskupowi świece na znak podziękowania za otrzymane święcenia. Podczas przekazania znaku pokoju, jeden z nich podchodzi do celebransa, otrzymuje od niego pocałunek pokoju i przekazuje go kolejnemu nowo wyświęconemu diakonowi. Natomiast podczas obrzędów Komunii św. nowo wyświęceni przystępują do stołu Pańskiego po biskupie, a po Mszy św. otrzymują nakaz, aby w jego intencji odmówili jeden nokturn z brewiarza.

Zakończenie

Powyższy artykuł ukazał pewien zarys święceń diakonatu w dawnej liturgii rzymskiej, która do 16 lipca b.r. nazywała się Nadzwyczajną Formą Rytu Rzymskiego. Dzisiaj święceń w tej formie nie udziela się zbyt dużo, tak naprawdę ceremonie święceń według Pontificale Romanum 1961-1962 są sprawowane jedynie w tradycyjnych instytutach, takich jak m.in. Bractwo Kapłańskie Świętego Piotra. Jednakże to, co rzadkie, to też ciekawe i interesujące, więc warto zgłębić się w dawne obrzędy Kościoła, związane z ceremonią święceń, co też – w wymiarze diakonatu – zostało wyżej uczynione.

Dawid Makowski

Bibliografia:

1. Codex Iuris Canonici. Romae: 1917.
2. Gautier L.: Le sacrement de l’orde d’aprés le pontifical romain. 1927.
3. Górski E.: Święcenia niższe i wyższe. Studium liturgiczno-historyczne. Sandomierz: 1954.
4. Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana, 1961-1962.
5. Schneider J.: Manuale Clericorum in quo habetur Instructiones asceticae liturgiacaeque ac variarum pracum formule ad usum forum, qui in Seminariis clericorum ad presbyteratus ordinem instituuntur. 1863.
6. Quaestiones quae in examine pro ordine proponuntur. Wratislaviae: 1887.

[1] Zob. Quaestiones quae in examine pro ordine proponuntur. Wratislaviae: 1887, s. 19-24.

[2] Pontificale Romanum. Editio typica. Libreria Editrice Vaticana, 1961-1962, s. 21. Wyjaśnienie do innych dni święceń ustaliła Święta Kongregacja Obrzędów w dekrecie z dn. 16. marca 1833 r. i 23. maja 1835 r. oraz 7. grudnia 1844 r.

[3] W liturgiach mniej uroczystych świecę można opuścić.  Zob. Schneider J.: Manuale Clericorum in quo habetur Instructiones asceticae liturgiacaeque ac variarum pracum formule ad usum forum, qui in Seminariis clericorum ad presbyteratus ordinem instituuntur. 1863, s. 688.